-T-
Taflan ( hindkirazı ) :
Gülgiller familyasından; Karadeniz'in doğu kıyılarında da yetişen bir çalı veya
6 metre kadar boy atan, kış aylarında yapraklarını dökmeyen bir bitkidir.
Çiçekleri küçük ve beyaz renklidir. Salkım halinde toplanmışlardır. Meyvesi
zeytin büyüklüğündedir. Taze yapraklarında şeker, tanen, kalsiyum oksalat ve
prülaurasin adlı bir glikozit vardır. Taze yapraklarından taflan suyu
hazırlanır.
Kullanıldığı yerler:
Sinirleri yatıştırır. Bronşitte şikayetleri giderir. Öksürüğü keser. Spazm
giderir. Aybaşı gecikmelerinde de kullanılır.
Tarçın ( cinnamomum ) :
Defnegiller familyasından; anayurdu Güney ve ve Güneydoğu Asya olan, yaprak
dökmeyen kokulu bir ağaçtır. Yaprakları derimsi ve genellikle üç damarlıdır.
Birçok türü vardır. Kabuğu baharat olarak kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Ruhi sıkıntıları giderir. Sürmenajda faydalıdır. İştah açar. Hazmı
kolaylaştırır. İshali keser. Mide tembelliğini giderir. Vücudun direncini
artırır. Kadınlardaki beyaz akıntıyı keser. Bağırsak solucanlarının dökülmesine
yardımcı olur. Cinsel arzuları artırır.
Tarhun ( artemisia dracunculus ) :
Bileşikgiller familyasından; anayurdu Sibirya olan ıtırlı bir bitkidir.
Kullanıldığı yerler:
İdrar söktürür. Vücutta biriken tuz ve suyu atar. Hazımsızlığı giderir. Mide
hastalıklarında faydalıdır. Mide ve bağırsak gazlarını giderir. Bağırsak
solucanlarını düşürür. Aybaşı kanamalarının ağrısız olmasını sağlar.
Tatula ( boru çiçeği ) :
Patlıcangiller familyasından; 3 - 100 cm boyunda, dik gövdeli, bir yıllık otsu
bir bitkidir. Yaprakları saplı, büyük, oval ve kenarları tam, az girintili veya
lopludur. Çiçekleri beyazdır. Meyvesi, çok tohumlu bir kapsüldür. 10 kadar türü
vardır. Bunlardan datura metel ve datura stramonium yurdumuzda yetişir.
İlaçlarda yaprakları ve tohumları kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Nefes darlığını giderir. Astımda faydalıdır. Uyuşturucudur. Spazm giderir.
Tavşankulağı ( siklamen ) :
Çuhaçiçeğigiller familyasından; toprak altında yassı ve toparlak yumruları olan
çok yıllık otsu bir bitkidir. Yaprakları uzun saplı, kalp şeklinde ve açık
renkli lekelidir. Çiçekleri uzun saplıdır. Rengi pembe, veya morumsu pembedir.
Hafif kokuludur. Meyvesi kapsül şeklindedir. Toprak altında bulunan kısmında;
zamk, pektin, şeker ve saponin karakteri bir glikozit taşır. Köküne, topalak
kökü denir.
Kullanıldığı yerler:
Kabızlığı giderir. Bağırsak solucanlarını düşürür. Aybaşı kanı söktürür.
Tere ( lepedium sativum ) :
Turpgiller familyasından; bahçeteresi, çayırteresi, kışteresi, suteresi,
yabanteresi, yerteresi gibi çeşitleri olan bir bitkidir. Tadı oldukça acı ve
nahoş kokuludur.
Kullanıldığı yerler:
İştah açar. Hazmı kolaylaştırır. Bronşları temizler, öksürük söktürür. Bol
miktarda idrar söktürür. Böbrekleri ve idraryollarını temizler. Karaciğer
hastalıklarında faydalıdır. Safra ifrazatını arttırır. Grip ve soğukalgınlığının
çabuk geçmesini sağlar. Cinsel istekleri kamçılar. Vücudun hastalıklara karşı
direncini arttırır. Kansızlığı giderir. Kanı temizler. Kandaki şeker miktarını
düşürür. Sinirleri yatıştırır. Sigaranın zararlarını azaltır. Suyu, saç
dökülmesini ve kepeklenmeyi önler.
Tilkiüzümü ( paris incompleta ) :
Zambakgiller familyasından; nemli ortamlarda yetişen, 20 - 50 cm boyunda, çok
yıllık bir bitkidir. Yaprakları pürtüksüz, tam, koyu yeşil renkli ve saplıdır.
Ezilince fena bir koku çıkarır. Lezzeti acıdır. Çiçekleri küçük, beyaz veya
sarımsı renklidir. Meyveleri, leblebi büyüklüğünde, sarıda kırmızıya ve siyaha
kadar değişen renktedir. Zehirlidir. Kullanılan kısımları kurutulmuş
yapraklarıdır.
Kullanıldığı yerler:
Uyku verir. Sinirleri teskin eder. Fazlası zehirler. Haricen kullanılır.
Ağrıları dindirir.
Turp ( hilb )
Turpgiller familyasından; yaprakları karşılıklı, çiçekleri beyaz, sarı veya mor
renkte ve salkım durumunda bir bitkidir. Meyvesi acımsı ve etlidir. Beyazturp,
kırmızıturp, karaturp, yabanturbu, bayırturbu gibi türleri vardır. İçeriğinde C
vitamini, kükürt ve iyot vardır.
Kullanıldığı yerler:
Böbreklerdeki mikropları öldürür. Kum taşlarının dökülmesine yardımcı olur.
Karaciğeri kuvvetlendirir. Karaciğer şişliğini indirir. Sarılıkta faydalıdır.
Safra taşlarının düşürülmesinde yardımcı olur. Romatizma, siyatik, lumbagoda
faydalıdır. Astım ve bronşitte faydalıdır. Öksürüğü keser. Kabızlığı giderir.
Dişetlerini kuvvetlendirir. İdrar söktürür. Yatmadan önce bir bardak turp suyu
içilirse, rahat bir uyku sağlar.
Turunç ( citrus aurantium )
Sedefotugiller familyasından; 1-6 m boyunda, kış aylarında yaprak dökmeyen bir
ağaçtır. Yaprakları parlak ve almaşık dizilişlidir. Çiçekleri beyaz renkli ve
güzel kokuludur. Meyvesi küre şeklinde olup, sarı-turuncu renktedir. 8-12 tane
dilimi vardır. Meyvesinin usaresi ekşimsi-acı lezzettedir. Olgunlaşmamış
meyvelerin kabuklarında uçucu yağ, C vitamini, pektin ve hesperidin vardır.
Çiçeklerinden turunç çiçeği esansı çıkarılır.
Kullanıldığı yerler:
Sinirleri yatıştırır. Spazmları giderir. Hazmı kolaylaştırır. Parfümericilikte
kullanılır.
Tütün ( nicotiana )
Patlıcangiller familyasından, anayurdu Amerika olan bir bitkidir. Gövdesi dik,
silindir biçiminde, tüylü ve yapışkandır. Batı Anadolu'da yabani tütün adlı türü
doğal olarak yetişir. Yapraklarında tanen, zamk, nişasta, reçine ve nikotin
vardır. Tohumları yağ bakımından zengindir. Alışkanlık yapar. Tiryakilik
derecesine varınca; el-ayak titremesi, sinir bozukluğu, hafıza durgunluğu,
migren, mide rahatsızlığı, damar sertliği, tansiyon yüksekliği, akciğer kanseri,
astım ve diğer nefes yolları hastalıklarına sebep olur.
Kullanıldığı yerler:
Sigara olarak kullanıldığında hiçbir faydası yoktur.
-Ü-
Üvez ( sorbus ) :
Gülgiller familyasından; orta boylu bir ağaçtır. En yaygın türü olan kuşüvezi
yamaçlarda ve çalılık yerlerde yetişir. Yabaniüvez, ova ve yamaçlardaki ağaçlar
arasında dağınık olarak bulunur. Üvez denilen meyvesi, muşmula gibi olgunlaştığı
zaman yenir.
Kullanıldığı yerler:
İdrar söktürür. Kabızlığı önler. Tansiyonu düşürür. Aybaşı kanaması azlığını
giderir.
Üzerlik ( nazarotu ) :
Sedefotugiller familyasından; Afrika, Asya ve Amerika'nın sıcak bölgelerinde
yetişen, tek tek beyaz çiçekli, çok dallı bir bitkidir. 35 cm kadar boyunda, çok
yıllık, otsu bir step bitkisidir. Çiçekleri yeşilimsi beyaz renktedir. Meyvesi
basık küre şeklinde bir kapsüldür. Tohumlarının içeriğinde harmalin, harmin,
harmalol, peganin adlı glikozitler ve kırmızı boya maddesi vardır.
Kullanıldığı yerler:
Sinir sistemini uyarır. Balgam söktürür. Mide ve kulunç ağrılarında faydalıdır.
Sulu egzamada şikayetleri giderir.
Üzüm ( ineb ) :
Üzüm asmasının glikozca zengin olan meyvesidir.
Kullanıldığı yerler:
Bedeni ve zihni gücü artırır. Kan yapar. Vücutta biriken zararlı maddelerin
dışarı atılmasını sağlar. Yüksek tansiyonu düşürür. Mide ülseri, gastrit,
karaciğer hastalıkları, dalak hastalıkları, romatizma ve mafsal iltihabında
faydalıdır. Kabızlığı giderir. Kalbi kuvvetlendirir. Kanı temizler. Şişmanlıkta
faydalıdır. Hamilelerin mide bulantısını önler. Cilt güzelliğini sağlar. Nekahat
devresinin kolayca atlatılmasına yardımcı olur. Böbreklerdeki kum ve taşların
düşürülmesine yardımcı olur. Besleyicidir.
-V-
Vanilya ( vanilia planifolia ) :
Salepgiller familyasından; tropikal bölgelerde yetiştirilen, tırmanıcı gövdeli
bir bitkidir. Yaprakları sapsız, yassı etlidir. Meyvesi 15-20 cm boyundadır.
Kullanılan kısmı henüz yeşilken toplanan ve sırasıyla kuru ve nemli yerlerde
bırakılarak kurutulan, olgunlaşmamış meyveleridir. Kendine mahsus bir kokusu
vardır.
Kullanıldığı yerler:
Vücudu kuvvetlendirir. Ateşi düşürür. Cinsel gücü artırır. Sinir bozukluğunu
giderir. Hazmı kolaylaştırır. Bronşları temizler ve öksürük söktürür. Ruhi
bunalımı geçirir.
Vişne ( ekşi kiraz ) :
Gülgiller familyasından; Nisan-Mayıs aylarında beyaz renkli çiçekler açan, 2-9
metre boyunda bir ağaç ve meyvesidir. Yaprakları parlak, tüysüz ve kısa
saplıdır. Meyve; açık veya koyu kırmızı renkli ve ekşi lezzetlidir. Meyvesinde
şeker, elma ve limon asidi, A ve C vitamini vardır. Ev ilaçlarında; gövde
kabukları, meyvesi ve meyve sapları kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
İshali keser, ateşi düşürür. İdrar söktürür. Vücuda rahatlık verir.
-Y-
Yabani enginar ( kengel ) :
Bileşikgiller familyasından; 2 metre kadar boyunda, çok yıllık bir bitkidir.
Yapraklarının ucu sivri diken şeklindedir. Ev ilaçlarında; kökü ve yaprakları
kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Mideyi kuvvetlendirir. Sinirleri güçlendirir. Bağırsak solucanlarını düşürür.
Diş ağrılarını giderir. Dişeti iltihaplarını giderir. Hazımsızlığı giderir.
Yabani gül ( köpekgülü ) :
Gülgiller familyasından; 2-3 metre boyunda bir ağaçcıktır. Yaprakları 5-7
parçalıdır. Çiçekleri pembe veya beyazdır. Olgun meyvelerine kuşburnu denir.
İçeriğinde şekerler, organik asitler ve C vitamini vardır.
Kullanıldığı yerler:
Kuşburnu denilen meyvesi idrar söktürür. İshali keser. Basur memelerine
faydalıdır.
Yabanmersini ( ayıüzümü ) :
Fundagiller familyasından; 20-50 cm boyunda çok dallı, odunsu bir bitkidir.
Karadeniz bölgesinin dağlarında çok miktarda bulunur. Meyvelerinde; organik
asitler, şekerler, pektin, tanen ve mirtilin denilen bir boya maddesi ile A ve C
vitaminleri vardır. Yaprakları ve meyveleri kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Yaprakları şeker hastalığında faydalıdır. Meyvesi dizanteride etkilidir. İshali
keser.
Yabanyasemini ( sofur ) :
Patlıcangiller familyasından; yurdumuzun hemen hemen her bölgesinde rastlanan,
1-2 m boyunda, çok yıllık, fena kokulu bir bitkidir. Haziran-Eylül ayları
arasında mor renkli çiçekler açar. Gövdesi sarılıcıdır. Meyvesi
sarımsı-kırmızıdır. Dallarında dulcamarin vardır. Meyveleri; solanın ve solasein
taşır.
Kullanıldığı yerler:
Deri hastalıklarında kan temizleyici, hafif uyuşturucu ve romatizma ağrılarını
giderici olarak kullanılır. Şehveti keser. Salgıları azaltır.
Yakıotu ( meragülü ) :
Küpeçiçeğigiller familyasından; nemli yerlerde yetişen, çoğunlukla çok yıllık,
ender olarak 1-2 yıllık bir bitkidir. Çiçekleri pembe veya kırmızı renklidir.
Meyvesi uzun bir kapsül şeklindedir. Yurdumuzda 21 türü vardır. Bitkide tanen
yağı, müsilaj ve benzerleri vardır. Ev ilaçlarında; epilobium angustifolium,
kıllı yakıotu, dağ yakıotu ve bataklık yakıotu kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Kabız ve yumuşatıcı olarak kullanılır. Yaprakları yaraların üzerine konulursa,
şişkinlik ve iltihapları dağıtır. İdrar söktürür. Vücutta biriken zehirli
maddelerin dışarıya atılmasını sağlar.
Yapışkanot ( duvarfesleğeni ) :
Isırgangiller familyasından; ılıman bölgelerde yetişen, çok yıllık bir bitkidir.
Genellikle duvarların üzerlerinde ve diplerinde bulunur. Yaprakları almaşık ve
tam kenarlıdır. Çiçekleri küçük kümeler halindedir.
Kullanıldığı yerler:
İdrar söktürür. Kansızlığı giderir. Dizanteride faydalıdır. Göğsü yumuşatır.
Rahatlık verir. Şeker hastalığında faydalıdır.
Yasemin ( yasemen ) :
Zeytingiller familyasından; kışın yaprak döken veya her zaman yeşil olan bir
çalı veya sarılıcı odunsu bir bitkidir. Genç sürgünleri yeşildir. Çiçekleri
salkım durumundadır. 200 kadar türü vardır. Sarı çiçekli yasemin, hakiki yasemin
yurdumuzda yetişir. Tıbbi yasemin, beyaz çiçekli ve güzel kokuludur.
Kullanıldığı yerler:
Romatizma, nikris ve mafsal ağrılarını giderir. Ateş düşürür. Kabızlığı giderir.
Yavşanotu ( avrupaçayı ) :
Sıracagiller familyasından; çiçekleri mavi veya beyaz renkte olan bir bitkidir.
Yuvarlak saplıdır. Duvar çatlaklarında yetişir. Taze iken kokusuzdur. Kuruduktan
sonra güzel kokar.
Kullanıldığı yerler:
Hazmı kolaylaştırır. Baş ve kulunç ağrılarını keser. Çay gibi içilir.
Yenibahar ( pimenta ) :
Mersingiller familyasından; Amerika'nın tropikal bölgelerinde doğal olarak
yetişen ve baharat elde edilen bir bitkidir. Her tarafı kokuludur. Kokusu ve
tadı; tarçın, karanfil, karabiber ve hindistancevizininkine benzer. Baharat
olarak kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Damar sertliğini önler. Hazmı kolaylaştırır. Mide ve bağırsak gazlarını giderir.
Unutkanlığı giderir. Vücudun direncini artırır.
Yerelması ( helianthus tuberosus ) :
Bileşikgiller familyasından; basit yapraklı, yüksek, çok yıllık otsu bir
bitkidir. Toprak altındaki yumruları inulin bakımından zengindir. Yumruları
kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Şeker hastaları için faydalıdır. Besleyicidir. Vücudun direncini artırır.
Kabızlığı giderir. Anne sütünü artırır. Bol idrar söktürür. Böbreklerin ve
pankreasın düzenli çalışmasını sağlar. Basur memelerine faydalıdır. Romatizma,
nikris ve mafsal ağrılarında şikayetleri azaltır. Cildin güzel olmasını sağlar.
Yılanyastığı ( danaayağı ) :
Yılanyastığıgiller familyasından; yaprakları büyük ve koyu kırmızı olan mide
bulandırıcı bir koku salan, büyük yumrulu bir bitkidir. İstanbul çevresinde, Ege
ve Akdeniz Bölgesinde yetişir.
Kullanıldığı yerler:
Ateşi düşürür. Terletir, vücuda rahatlık verir. Sinirleri uyarır.
Yonca ( kelekotu ) :
Baklagiller familyasından; bir bitki cinsidir. Birçok türü vardır. Kokulu yonca
yurdumuzda yetişen 30-100 cm boyunda, iki yıllık otsu bir bitkidir. Gövdesi
silindir biçiminde, tüysüz açık yeşil renkli, boyuna çizgili ve çok dallıdır.
Yaprakları saplıdır. Çiçekleri sarı renkli ve güzel kokuludur. Dalların ucunda
dik salkımlar halindedirler. Çiçekli ve yapraklı dalları; kumarin, melilotik ve
kumarik asitler ve uçucu bir yağ taşır.
Kullanıldığı yerler:
Romatizma ağrılarını giderir. İshali keser. Midenin düzenli çalışmasını sağlar.
Sinirleri yatıştırır. Baş ağrılarını dindirir.
Yosun ( moss ) :
Çiçeksiz bitkilerin; suların yüzünde veya diplerinde bulunan bir şubesidir.
Kullanıldığı yerler:
Sürüldüğü yerleri zayıflatır. Haşlanması bağırsak kurtlarını döker. Saçlar
yıkanırsa kuvvetlendirir.
Yulaf ( alef ) :
Buğdaygiller familyasından; daha ziyade hayvan olarak yetiştirilen otsu bir
bitkidir. Nişasta bakımından zengindir.
Kullanıldığı yerler:
Çocukların hazım güçlüklerini giderir. Bedeni ve ruhi yorgunlukları giderir.
İdrar söktürür. Vücuda rahatlık verir. Kandaki şeker miktarını düşürür.
İktidarsızlığı giderir. Guatrı önler. Mide ve bağırsak bozukluklarını giderir.
Yüksükotu ( digitalis ) :
Sıracagiller familyasından; Avrupa, Batı Asya ve Akdeniz bölgesinde yetişen, iki
veya çok yıllık otsu bir bitkidir. Yaprakları rozet şeklindedir. Çiçekleri dik
ve uzun olup salkım şeklindedir. 40 kadar türü vardır. Yurdumuzda 10 türü
yetişir. İçeriğinde kardiyotonik (kalbi kuvvetlendirici) glikozitler taşır.
Zehirlidir. Ev ilaçlarında çok dikkatli kullanılması ve tavsiye edilen miktarın
aşılmaması gerekir.
Kullanıldığı yerler:
Kalp ilaçlarında kullanılır. Nabız atışını azaltır. Kan dolaşımını yavaşlatır
-Z-
Zakkum ( ağu ağacı ) :
Zakkumgiller familyasından; Akdeniz sahilleri boyunca hemen hemen her yerde
yetişen; yurdumuzda Batı ve Güney Anadolu'da dere yataklarında bulunan bir
bitkidir. Boyu 5 metre kadar uzar. Kış aylarında yapraklarını dökmez. Sık
dallıdır. Çiçekleri pembedir. Meyveleri kapsül şeklindedir. Zehirlidir.
Yapraklarında reçine, tanen, glikoz, C vitamini ve oleandrin adında bir glikozit
vardır. Kabukları ve tohumlarında da etkili maddeler vardır. Ev ilaçlarında
kullanılmaması gerekir.
Kullanıldığı yerler:
Haricen kullanıldığı takdirde adale ağrılarını giderir. Akrep ve arı sokmasında
faydalıdır. Düşük dozlarda kullanılacak olursa kalbi kuvvetlendirir. Bol
miktarda idrar söktürür. Vücutta biriken suyu boşaltır.
Zambak ( zanbak ) :
Zambakgiller familyasından; soğanı pullu, dik gövdeli, güzel ve iri çiçekli bir
bitkidir. 50 kadar türü vardır. Beyaz zambak 1 metre kadar boylanabilir.
Çiçekleri beyazdır. Kırmızı zambak yüksek dağlarda bulunur. Trabzon zambağı Doğu
Karadeniz bölgesinde yetişir. Ev ilaçlarında beyaz zambak kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Vücut ağrılarını dindirir. Diş ağrılarını ve iltihaplarını giderir. Şişlikleri
indirir.
Zencefil ( zencebil ) :
Zencefilgiller familyasından anayurdu Hindistan ve Malezya olan etli rizomlu
bitkidir. Baharat olarak kullanılır. Tıbbi zencefilin tropik ülkelerde kültürü
yapılır.
Kullanıldığı yerler:
İştah açar. Mide ve bağırsaklardaki gazı söktürür. Kusmayı önler. İshali keser.
Bağırsak bozukluklarını giderir. Soğuk algınlığında çabuk iyileşmeyi sağlar.
Bedeni ve zihni gücü artırır. Cinsel istekleri kamçılar.
Zerdeçal ( zerdeçap ) :
Zencefilgiller familyasından; anavatanı Doğu Hindistan olan çok yıllık bir
bitkidir. Yaprakları sivri uçlu, çiçekleri sarı renktedir. Safranı andıran
boyalı bir madde çıkarılır. Baharat olarak kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Sinirleri uyarır. Vücutta biriken zehirli maddeleri atar. Nekahat devresini
kısaltır. Verem gibi hastalıklarda faydalıdır.
Zeytin ( zeytun ) :
Zeytingiller familyasından; Akdeniz havzasında, makilerde yabani olarak yetişen,
fakat bütün Akdeniz bölgelerinde yetiştirilen, yaprak dökmeyen, eğri, büyük
gövdeli, sık dallı, 5-20 m yüksekliğinde uzun ömürlü bir ağaçtır. Yaprakları
yeşil renkli olup, derimsi ve karşılıklı dizilişlidir. Çiçekleri beyazımsı sarı
renkli olup, salkım durumundadır. Meyve önceleri yeşil, olgunlaştığı zaman
parlak siyah renklidir. Meyvelerinde zeytinyağı çıkarılır. Zeytinyağının
içeriğinde olein, palmitrik, steraik ve linolik asitlerin gliseritleri,
hidrokarbonlar ve E vitamini vardır. Ev ilaçlarında zeytin tanesi, yaprakları,
kabukları ve yağı kullanılır.
Kullanıldığı yerler:
Zeytinyağı, safrayı artırır. Karaciğeri çalıştırır. Karaciğer ağrılarını keser.
Sarılıkta faydalıdır. Eczacılıkta, bazı ilaçları hazırlamakta kullanılır.
Yaprakları ve kabukları, yüksek tansiyonu düşürür. Kandaki şeker miktarını
düşürür. Bağırsak solucanlarının düşürülmesine yardımcı olur. Taneleri de
besleyicidir.