TANIM

Kritik düşünme kavramı, felsefe ve psikoloji gibi iki ana disiplin temel alınarak açıklanmaya çalışılmıştır. Felsefi yaklaşım iyi düşünmenin normları, insan düşüncesi kavramı ve gerçekçi, tarafsız bir dünya görüşü için gerekli olan zihinsel beceriler üzerinde odaklanırken, psikolojik yaklaşımlar düşünce ve düşünmeyi temel alan deneysel çalışmalar, karmaşık görüşlerin öğrenilmesindeki bireysel farklılıklar ve kritik düşünmenin bir parçası olan problem çözme kavramı üzerinde odaklanmıştır (Gibson, 1995:27).

Alan yazında problem çözme, karar verme, usa vurma, informal mantık, basit biçimde düşünme ve yaratıcı düşünme gibi kavramların kritik düşünme ile eş anlamda kullanıldığı gözlenmektedir. Bu kavramlar sık sık kritik düşünme kavramı yerine kullanılmalarına rağmen, uzmanlar bu kavramları çok farklı biçimlerde tanımlamaktadır. Tüm bu kavramalarda yer alan zihinsel işlemler düşünme ile ilişkili olmalarına rağmen, kritik düşünme bu kavramalardan farklı tutularak tanımlanmaya çalışılmıştır.

Günümüzde “Kritik düşünme Nedir?” sorusuna, üzerinde uzlaşmış kritik düşünmeye ilişkin tam bir tanım vermek olası görülmemektedir. Yani, pek çok soyut kavramda olduğu gibi (“sevgi”, “felsefe”, “inanç”, “özgürlük”) “kritik düşünme” kavramının da evrensel düzeyde geçerli tek bir tanımı yoktur. 1980’li yıllardan itibaren bilişsel ve davranışçı kuramları temel alan psikologlar ve eğitimcilerin “Kritik düşünme nedir?” sorusuna farklı yönlerden yaklaşmalarının doğal sonucu olarak, kritik düşünmeye ilişkin tanımlamaların alan yazında çeşitlilik ve değişiklik gösterdiği gözlemlenmektedir. Bu süreçte kritik düşünmeye ilişkin ileri sürülen tanımlamalar şunlardır:

Kritik düşünme (Şahinel 2007),

·      öğrencilerin daha önceden bildiklerini uygulamaya koyması ve kendi düşüncelerine değer biçerek ön öğrenmeleri değiştirmesidir (Norris, 1985:40).

·     olguları analiz etme, düşünce üretme ve onu örgütleme, görüşleri savunma, karşılaştırmalar yapma, çıkarımlarda bulunma, tartışmaları değerlendirme ve problem çözme yeteneğidir (Chance, 1986:236).

·     okuma, yazma ve tartışmada ortaya çıkan tereddütleri belirleme, açıklama, değerlendirme ve yanıtlamada öğrencilere yardımcı olan problem çözme yöntemidir (Walters,1986:236).

·    inanılacak veya yapılacak olana karar verirken yoğunlaşılan gerçekçi yansıtmacı düşünmedir (Ennis, 1987:10).

·      sorgulamanın ve usa vurmanın aktif bir süreci, bilginin edilgen birikimine karşın etkin bir biçimde bilgiyi irdelemek ve tanımları, eylemleri ve inançları sorgulamak ve yapılabilmiş olan ile henüz yapılabilecek olanı düşünmektir (Mckee, 1988:444).

·     ölçütlere dayalı olarak yargılamaya yardımcı olan yetkin ve güvenilir bir biçimde gerçekleştirilen düşünmedir. Kendi kendini doğrular ve bağlama duyarlıdır (Lipman, 1988: 39).

·      bilgiyi edinme biçimi, açıklamalar üretme, görüşleri yargılama ve kavramlar arasındaki ilişkileri yapılandırmadır (Craver, 1989:13).

·      Tartışmaları anlamanın ve değerlendirmenin etkin ve sistematik bir sürecidir. Tartışma bir nesnenin özellikleri veya iki veya daha fazla nesne arasındaki ilişki hakkında bir savı ve bu savı destekleyen veya reddeden kanıtları içerir. Kritik düşünenler, tartışmaları anlamanın tek ve doğru bir yolu olmadığını ve her katkının da gerektiğince başarılı olmadığını kabul eder (Mayer ve Goodchild, 1990:4).

·      Amerikan Felsefe Birliği (1990)'nin tanımına göre, ideal bir kritik düşünür; araştıran, meraklı, sorgulayan, iyi donanımlı, açık fikirli, esnek, dürüst, kişisel ön yargılardan arınmış, temkinli, karışık konularda sistematik davranabilen, kriter seçiminde makul, açık, sonuçları aramada inatçı /hırslı olarak tanımlanmaktadır.

·      Kritik düşünmenin disiplinler arası bir tanımın yapılabilmesi için 1990 yılında Amerika Felsefe Derneği (APA) tarafından Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada’dan 46 kuramcı kritik düşünme üzerinde çalışmaya davet edildi (Branch 2000:28). Yapılan çalışmaların sonucunda kritik düşünme, “bireyin ne yapacağına ve neye inanacağına karar vermesi için çözümleyici, değerlendirmeye yönelik bilinçli olarak yargılarda bulunması ve bu yargıları ifade etmesi” biçiminde tanımlandı (Evancho 2000:2).

·      Kendi düşünce süreçlerimizin bilincinde olarak, başkalarının düşünce süreçlerini göz önünde tutarak, öğrendiklerimizi uygulayarak kendimizi ve çevremizde yer alan olayları anlayabilmeyi amaç edinen aktif ve organize bir zihinsel süreçtir (Cüceloğlu, 1993:255-256).

·     Smith ise kritik düşünme iddiaları kabul ya da reddetmeye odaklı yargılama olduğunu belirtmiştir. Paul, kritik düşünmenin bireyin kendi düşünmesini şekillendirme ve değerlendirme süreçleri olduğunu belirtmiştir. Mayhew ‘e göre ise kritik düşünme nasılı ve niçini sorgulama sürecidir (Akt. Branch 2000:27).

·     Problem çözmenin daha geniş bir biçimi olarak değerlendirilen ve gerçekçi düşünme ya da akıl yürütmenin bir alt süreci olan düşünme biçimidir.

·       Facione ve Facione (1996) kritik düşünmenin; yorum, analiz, değerlendirme ve çıkarımla sonuçlanan, kendi kendini inceleme-düzenleme amaçlı karar verme olduğunu belirtmektedir.

·      Bethune ve Jackling (1997) kritik düşünmeyi; özel düşünme becerilerinin kullanıldığı amaçlı zihinsel süreç olarak tanımlamaktadır.

·      Yıldırım (1997) kritik düşünmeyi diğer düşünme türlerinden farklı kılan şeyin, “ölçülü kuşku, gerçeğe yönelik arayış, bağımsız kafa disiplini” olmak üzere üç önemli özellik olduğunu vurgulamakta ve kritik düşünmeyi “ölçülü bir kuşkuculuk içinde bir konuya ilişkin bir görüş, bir sav, bir açıklama veya değer yargısını; bir davranış, bir durum, bir yapıt veya oluşumu kendisine özgü ölçütlere başvurarak, doğruluk ya da geçerlik yönünden nesnel ve ussal bir yaklaşımla irdeleme yeteneği” olarak tanımlamaktadır.

·      Kritik düşünme yeteneği; bir problemi tanımlamayı, problemin çözümüne uygun bilgileri seçmeyi, önceden belirlenmiş ya da belirlenmemiş olan varsayımları tanımlamayı, hipotezler ile ilgili kavramları seçme ve açıklama, tartışmalar yapma ve çıkarımların geçerliliğini yargılamayı içermektedir.

·      Kritik (Eleştirel) düşünmeye ilişkin incelenen (Watson ve Glaser 1964:10, Kazancı 1979:39, Paul 1984:49, Norris, 1985:40, Chance, 1986:236, Walters, 1986:236, Ennis, 1986:10, Mckee,1988:444, Craver, 1989:13, Lipman,1988:39, Mayer ve Goodchilh, 1990:4, Cüceloğlu, 1993:255-256) tanımlarındaki öğelerden yola çıkarak, Kritik düşünme: bilgi edinme sürecinde, irdeleyebilmeyi, çok yönlü sorgulayabilmeyi gerektiren düşünme süreçlerini etkili, tarafsız ve disiplinli bir şekilde uygulayabilmeyi, yeni durum ve ürünleri kriterlere dayalı değerlendirmeyi ve geliştirmeyi içeren zihinsel ve duyuşsal bir süreç olarak tanımlanabilir.

"ELEŞTİREL DÜŞÜNME" ile ilgileniyorsanız, yukarıdaki makale ve daha pek çok materyali aşağıdaki sitede bulabilirsiniz.

http://www.ankarakad.info/makaleler.asp

Muhabbetle.