İdrak ettiğimiz bu hicri yılımızla, idrak edeceğimiz miladi yılımızın İslam alemine ve insanlık dünyasına hayırlar getirmesini diliyor, inancımıza uygun şekilde yaşamamıza vesile olmasını Rabb'imizden niyaz ediyoruz.

Bize göre her iki yılbaşının da temelinde din vardır, peygamberler söz konusudur. Nitekim miladi yılbaşında İsa Aleyhisselamın (ihtilaflı) doğumu, hicri yılbaşında da Hazret-i Muhammed Aleyhisselam'ın (ittifaklı ) hicreti vardır.

Dolayısıyla bizler yılbaşı kutlamalarında çığırından çıkarılmış yılbaşı eğlencelerinin, doğumu esas alındığı söylenen Peygamber'i rahatsız edeceğini düşünüyor, hele Müslüman'ın yabancıların ahlakî zaaflarla dolu yılbaşı kutlamalarına ortaklık etmesinin hiç yakışmadığını özellikle ifade etmek istiyoruz.

Önemli bulduğumuz bu noktaya böylece küçük bir işaretten sonra hicri yılbaşımızın nasıl başlayıp nasıl karara bağlandığını kısaca bir gözden geçirmeyi gerekli görüyoruz. Şöyle ki:

Tarih: 622. Mekke'de Müslümanlara yapılan zulüm ve baskı, sabır sınırlarını aşan boyutlara ulaştığından dolayı uzun zamandır beklenen hicret izni nihayet çıkmıştır.

İlk hicret kafilesi (Ebu Seleme'den sonra) Cahş ailesinden 20 erkek, 8 kadınla birlikte Medine'ye doğru 450 km'lik çöle süzülerek gece karanlığında gözlerden kaybolmuşlardır. Muharrem ayı boyunca sürdürülen bu gizli hicret, peşinden gelen Safer ayında da devam eder, ay boyunca Mekke'yi terk edenlerin sayısı 150 sahabeyi geçer.

Artık hicret sırası, kendisine iman edenleri gizlice yolcu ederek hayatlarını emniyete almış olan Kainatın Efendisi'ne gelmiştir.

Nitekim Muharrem'in peşinden gelen Safer ayının 27'sinde Efendimiz (sas) Hazretleri de evinin etrafını sarmış bulunan silahlı müşriklerin arasından gece karanlığında çıkıp yol arkadaşı Hz. Ebu Bekir'le birlikte bir buçuk saatlik uzaktaki Sevr mağarasına ulaşır. Üç gün boyunca bu mağarada ek hazırlıklarını tamamlayan Efendimiz, Rebiul'evvel'in başında Medine'ye doğru dört kişilik bir kafile halinde yola çıkarlar. Sekiz günlük yorucu bir çöl yolculuğu sonunda Medine'nin 4 km.lik kenarındaki Guba köyüne ulaşırlar. 15 gün kaldığı Guba'da bir mescid inşa eden Efendimiz (sas) Hazretleri, cemaatle birlikte namaz kılınmasını sağlar.

Buradan da cuma günü Medine'ye doğru yol alırken gelen ayetlerle farz olan cuma namazını Ranuna denen yerde kıldırdıktan sonra büyük bir kafile ile nihayet hicret yolunun sonu olan Medine'ye ulaşır, bugünkü mescidin bulunduğu yerde çöken devesinin misafir olacağı evi işaret ettiğini ifade ile Halid bin Zeyd'in evine misafir olur. Böylece 53 yaşında Rebiul-evvel'in başında günde 56 km yol yürüyerek başladığı hicret yolculuğunu ayın sonunda Medine'de tamamlar. (7 Ekim 622)

***

İşte bu muhteşem tarihi yolculuktan tam 16 yıl sonra Halife Hazreti Ömer (638) Medine'de meşveret meclisini toplar, Müslümanlara ait bir takvim tespitine ihtiyaç olduğunu, hangi olayı tarih başlangıcı olmaya layık gördüklerini sorar.

Efendimiz'in doğumu, vefatı gibi büyük olayları tarih başlangıcı olmaya layık gördüklerini ifade edenler olursa da en ilgi çekici teklif Hazreti Ali'den gelir:

- Müslümanların İslam'ı yaşamak ve yaymak için her şeylerini Mekke'de bırakarak Medine'ye hicretlerini tarih başlangıcı olmaya en layık olay olarak görmekteyim, der.

Bu teklife meşveret meclisinden tasvip sesleri yükselerek karar kesinleşir.

Halife Hazreti Ömer'in başkanlığındaki meşveret meclisinin bu kararını kapıda bekleyen Abdullah, Medine sokaklarında halka şöyle ilan eder:

- Ey Müslümanlar! haberiniz olsun, ilk hicret kafilesinin yola çıktığı Muharrem birinci ay, bu ayla başlayan sene de birinci sene olarak tespit edilmiştir. Birinci Muharrem ayınız ve 16. hicret yılınız hayırlı, uğurlu olsun!

Biz de Abdullah'ın o günkü duasına bugün de amin diyor, tüm Müslümanlara '1430'uncu hicret yılımız hayırlı ve uğurlu olsun!' dileğinde bulunuyoruz.

ahmed  şahin

Aşağı yukarı, "Ey yüzü dolunay gibi parlayan sevgili! Müneccimler, o dolunayın üzerinde senin kaşının kıvrımını görünce takvimlerine, "ay başında fitne var" diye bir açıklama yazdılar." gibi bir anlam içeren bu beytin derinliğini anlatmak bir hayli zor. Nedenine gelince:

İnsanoğlu güneşin, ayın ve yıldızların hareketlerine bakarak en ilkel dönemlerden itibaren zamanı ölçmeye ve dilimlere ayırmaya çalışmış, bunları taş üzerine, ağaç gövdelerine çentikler atarak zapt etmiş. Bilgilerimize göre Sümer'de takvim yoktu, Mısır ve Babil'de her saltanat döneminin yılları ayrı ayrı sayılırdı, eski Yunan'da kuşak zaman (1 kuşak şimdiki 27 yıl) kullanılmıştı ve ilk düzenli, bilimsel takvimi Romalılar hazırlamıştı. Roma'nın kuruluşunu başlangıç kabul eden bu takvime göre Hz. İsa 753. senede doğmuştur. İsa'nın doğumundan 45 sene evvel Jullius Sezar bu takvimi İskenderiyeli Suzijen'e yeniden tedvin ettirdi ve Jullien takvimi adıyla kullanılmaya başlandı. Bu takvim hesabına göre 128 senede bir gün artıyordu ve 1582 yılında Papa 13. Gregovar bu hatayı düzeltecek yeni bir takvim hazırlattı: Gregoryen Takvimi. Hz. İsa'nın doğumunu esas alan bu takvim bütün Hıristiyanlık âlemince kabul gören Miladî takvimdir.

Tarih boyunca Kalde, İbranî, Mısır, Kıpt veya Çin takvimleri gibi Türklerin de bir takvimleri vardı: Oniki Hayvanlı Türk Takvimi. Buna göre sıçan (sıçgan), sığır (ud), tavşan (tavışgan), ejder (lu), yılan (ılan), at (yunt), koyun (koy), maymun (biçin), domuz (tonguz), pars (bars), tavuk (tabuk) ve köpek (it) yılı birbirini takip eder ve her günde gece ve gündüz olmak üzere onikişer çağ (saat) bulunurdu.

Osmanlı çağında atalarımız Rumi (Malî) ve efrencî (Miladî) takvimleri bilmekle birlikte resmi işlerde daima hicrî (kamerî) takvimi kullanmışlardı. Açık gök altında her yerden izlenebilen ayın hareketleri esasına dayalı olan bu takvim Hz. Ömer'in hilafeti zamanında kabul edilmiştir. Ashaptan bazıları ilk vahyi, bazıları Hz. Muhammed'in irtihalini yıl başlangıcı olarak teklif etmişlerse de Mekke'den Medine'ye hicretin milat olma görüşü ağırlık kazanmış ve o yılın on yedinci hicret yılı olduğu kabul edilmişti. Bu takvime göre yıl, her bir ay diliminde 28 veya 29 gün itibarıyla 354 küsur gün olarak hesaplanmıştır. Gök cisimlerinin nadiren görüldüğü Batı toplumlarınca kullanılan ve ayların 30 ve 31 gün olduğu miladi takvime göre hicri takvim, her yıl devlet lehine on günlük bir nispî kazanca imkân veriyordu.

Şimdi gelelim meselenin başka bir boyutuna:

Bir milletin takvimi onun tarihi demektir. Takvim bize geriye doğru düşünme imkânı verir ve kodlarımızın derinliğini, sağlamlığını, kadimliğini gösterir. Mesela Çin bizim on iki hayvanlı takvimimize benzer bir takvim kullanır ve bir Çinli bu geleneksel takvim sayesinde on beş bin yıl geriye doğru kendi tarihinin sınır taşlarını hatırlar, söz gelimi sekiz bininci yılda milletinin başına gelenleri hafızasında tutar. Bu ona kimlik verir. Yahudiler 29 veya 30 günlük ayları olan ve bir yılı on iki, bazen on üç ay süren bir kameri takvimi altı bin yıldır kullanırlar. Bu onların genlerinde geçmişe doğru bir aidiyet hissini ayakta tutar ve tarihi unutturmaz. Japon takvimi Şinto kaç bin yıldan beri hâlâ aynıdır ve bir Japon bununla gurur duyar. İmdi, bu takvimlerin Miladi takvime göre çok kullanışlı olduğu söylenemez, ama hiçbir Yahudi veya Japon bunu değiştirmeyi düşünmez. Üstelik değiştirmedikleri sürece dünya milletleri arasında geri kaldıkları, çağdaşlıktan uzak düştükleri fikrine de kapılmazlar. Onlar bilirler ki takvim değiştirmek, hafızayı değiştirmektir. Sanki zamanı bir yerinden yırtıp asıl parçayı saklamak gibi... Takvimi değiştirdiğiniz vakit kimliksiz, tarihsiz, hafızasız bir millet olma tehlikesi vardır. Çünkü o zaman size kimlik veren geçmiş olayları kendi medeniyet birikiminize göre değil, kabul ettiğiniz yeni takvime göre anlamlandırmaya başlarsınız. Hatırladığınız tarih ve geçmiş, sizin yaptığınız tarih değildir artık. Siz orada etken konumdan edilgen hale düşersiniz ve tarihsel başarılarınız, icatlarınız, keşifleriniz, dünyaya yaptığınız katkılar hep yeni takvimin sayfalarına işlenir. Mesela Konstantinepol 857'de değil 1453'te fethedilmiş olur ve tabii "Belde-i Tayyibe" fikri aradan kalkıverir. Ayasofya algısı Eyüp Sultan algısından önde durur ve İstanbul'un Konstantinepol kimliğini baskın kabul etmeye hazır hale gelirsiniz. En basit tanımıyla Hicret'ten koparılıp Noel'e bağlanır, Noel kutlamaları için özel ve tüzel hazırlıkları arttırırsınız. İşin ilginç yanı bu değişikliği de laiklik adına yapmış, Hicri takvimden kaçıp Gregoryan takvime kapılanmışsınızdır. Hak Peygamber'den kaçıp Papa'ya sığınmak yani...

Şimdi gelin, bir de, kendi atalarınızdan yadigâr kalmış şu dizeleri anlayamıyoruz diye şikâyet edin!..

Ey kamer-tal'at kaşın kavsin görüp takvîmde

Ay başında fitne var deyü müneccimler yazar

Bu beyitte nelerin anlatıldığını merak ediyor musunuz?!.. Açın bir ansiklopediyi, bir tarih sözlüğünü, bir bilimsel araştırmayı, eski takvime göre dolunayın evrelerini, kavis haline gelişini, ay başında incelip hançere döndüğünü, astrolojide yükselen burçları, fitne çıktığı vakit yapılacakları, müneccimlerin ne işlerle uğraştıklarını ve müneccimbaşılık müessesesini, rasathaneleri vs. okuyun, okuyun, okuyun... Oniki hayvanlı Türk takvimini kullanıyormuş gibi Ötüken'e kadar, hicri takvimi kullanıyormuş gibi Hira'ya kadar okuyun. Ancak o vakit miladi takvim bizim için anlam kazanacak.

BERCESTE

Şeb-i yeldayı müneccimle muvakkıt ne bilür

Mübtelâ-yı gama sor kim geceler kaç saat

En uzun gecenin hangisi olduğunu ne zaman ayarcıları, ne takvim hazırlayanlar bilir!.. Gecelerin kaç saat olduğunu sen asıl gam müptelasına sor (uzun gecenin ne demek olduğunu ancak o bilir).

Sâbit