Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Kuran hükümlerinin her dönem için geçerli olduğunu söyleyenleri anlamada çok zorlanıyorum. Peygamberlerin her birinin şeriatının diğerinin bazı hükümlerini ortadan kaldırdığını bizzat Kuran söylemektedir. Bence Kuranın evrenselliğinden anlaşılanın ne olduğu tam kestirilemiyor. Kuran hükümlerinin birer form olması sebebiyle her döneme bir örnek olması ile birbirine karıştırılmaktadır. Gerçi fıkıhta sadece içtihatları bağladığına inanılan bir kural vardır.

Zamanın değişmesiyle hükümler de değişir

Âlimler, buradaki maksadın genel kural bildiren hükümler değil, özel hükümleri bildiren konular olduğunu söylemiş ve Kuranın tüm hükümlerinin genel kural belirtmesi sebebiyle bu kurala tabi olmayacağını söylemişlerdir. Oysa genel kural bildirmenin ölçüsü Kuranda bulunması mı? Hayır, eğer Kuranın tüm hükümleri genel kural belirtmiş olsaydı Peygamberin hayatında bile bir hüküm neshe maruz kalmazdı. O halde yukarıdaki hüküm Kuran için de geçerlidir ve dinamik insan hayatının gereği de budur.

Aslında müslümanların taklidden kurtarılmış yeni okuma arayışları ve fıkhın bu genel kuralları sayesinde bu sorun çözülebilir.Nitekim Merhum Fazlurrahman'dan başlayıp Muhammed Arkun, Hasan Hanefi, Roger Garaudy ve Nasr Ebû Zeyd, Muhammed Abid el-Cabiri ve başkalarının pek de itibar ettiği bu "yeni okuma biçimi" daha çok ilâhiyatçılardan müteşekkil dar bir çevrede konuşuluyor olsa bile henüz yeterince tanımlanmış, çerçevesi çizilmiş ve usûl olarak Kur'an'a uygulandığında ne türden sonuçlar vereceği test edilmiş değildir.Bunda Allah kelamı olarak telakki edilmesinin etkisi büyüktür.Günümüz müslümanlarında ise bunun çekingenliği bu akımı başlatanların batılı oryantalistler olmasıdır.

Buradan kuranın herhangi bir hükmünün tarihselliğini bir örnek olarak gördüğümüzde ve her zaman için bağlayıcı olamayacağını düşündüğümüzde sorun çözülebilecektir.. Çünkü belli bir coğrafya ve sosyal yapı içerisinde gelen ilâhî hitabın, ilk muhataplarının problemlerine çözüm getirmesi doğal bir şeydir. Eğer Kuran’daki hükümler, ilk muhataplarının yaşam standartlarının üzerinde olsaydı, bu durum akla uygun düşmezdi.

Aslında Kurana önce bir tarihsellik gözüyle bakmak, Kuranı anlamak için de daha faydalı olacaktır.

Çünkü Kuran’ın doğru anlaşılabilmesi, Kuran’ın indiği döneme gitmek, o dönemin dilini, o dönemin üslûbunu, o dönemdeki mevcut ilimleri esas almayı gerektirmektedir. Zaten islam hukukunda içtihad yasaklanmadığı sürece müslümanlarda evrensellik ciddi bir savunma mekanizması olmamıştır. En önemli örnek te bizzat Hz.Ömerdir. Hz. Ömer’in İslam’ın şevket dönemine girildiğini gerekçe göstererek müellefe-i kulübe (kalpleri İslam’a ısındırılmak istenenlere) zekâttan pay vermemesi, şartlardaki değişiklikten, İslâmî hükümlerin nasıl etkilendiğini göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Modernistlerin bir kısmı ise Kuranın tümüyle özel hüküm bildiren hükümler olduğunu düşünmüş ki biz buna da katılmıyoruz. Kuranın değişmez olan hükümleri de vardır. Ancak bunlar sosyal yağı ve hukuk ile ilgili değil, inanç ve ahlak ile ilgilidir. Kuranın tümüyle tarihsel olduğunu düşündüğünüz an, İslam’da hiçbir sâbitenin kalmayacağı muhakkaktır.

Ama hukuk ile ilgili konuların da birer örnek ve form olduklarını unutmamak gerekir. Yani somut çözümler değil, onların arkasında yatan espri ve ruh önemlidir. Buna göre şöyle denebilir: Kur’an’ın sunduğu çözümler nihâî çözümler değil, örnek çözümlerdir. Bu açıdan buna tarihsel dememek de yerinde bir tabir dahi sayılabilir.

Doğrusu mutlak tarihselcilerin de mutlak evrenselcilerin de handikapları vardır.Mutlak evrenselcilere göre Allahın.7.yy da sosyal değişimin bittiğini ilan etmiş sayılır.Bunun için artık hüküm yenilenmez.Mutlak tarihselcilere göre ise Allah, tarihi dilimlere ayırmış, bunların bazısına ve en son olarak 14 asır öncesine bazı somut örneklerle müdahalede bulunmuştur. Sonradan gelenlere ise, “başlarının çaresine baksınlar” demiş oluyor ki, bu da doğru bir yaklaşım değildir.

abdullah elçi

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Bilimsel bilgi ile dini bilginin kaynak, amaç, yöntem açısından farklı oldukları açıktır. Bilimsel bilginin kaynağı insan aklı ve deneyi, amacı evreni tanımlamak ve yöntemi deneydir. Dinsel bilginin kaynağı ise Tanrı, amacı insanın yaratılışına uygun bir yaşam sürdürmek, insanlara ulaştırılması ise peygamber ve vahiyler iledir.

Tektanrıcı dinlerde bulunan kutsal kitaplarda yer alan bazı metinlerin bilimsel bilgiler ile çelişebildiği görülmektedir.  Bu ifadelerin sembolik bir anlama sahip olduğunu, ya da Spinoza’nın söylediği gibi kutsal kitapların birer fizik,biyoloji kitabı değil de birer ahlak,ibret, öğüt kitabı olduğunu kabul edersek bilim ile din çatışma içine girmezler.Benim de demek istediğim bu.Bazılarının kutsal kitapları bilime önci göstermeleri bunun doğru bir metod olduğu anlamına gelmez.

Aslında kutsal kitaplara bakıldığında dinlerin yerelde evrensel de olduğu anlayışı karşımıza çıkıyor. Hz.Muhammedin evine girip çıkmayla ve onunla yüksek sesle konuşmamayla ilgili vb.., ayetlerin o güne hitap ettiğini yerel  bir hüküm olduğunu anlıyoruz. Biz seni, bütün insanlara bir müjdeci ve uyarıcı olarak gönderdik tipinden ayetlerde ise kitabın evrensellik içerdiği anlamı ile karşılaşıyoruz.

Zaten genel ilkler bazında düşünüldüğünde de evrensellik anlamını çıkartabilmekteyiz. Çünkü Tanrı varlıkla ilişkiye girdiği zaman, çıkan ürün görecelidir, mutlak değildir.Onun için, Kur’ân’ı oluşturan dil (Arapça), Hz. Muhammed (insan) ve Arap toplumu da göreceli olmaktadır.. Vahiy ilişkisi bir zamanda (7.yüzyıl) ve bir mekanda (Arap yarımadası)meydana gelmiştir.

Yakında açılacak olan inançlar bölümünde yazdıklarımda hep şuna vurgu vurgu yapıyordum. Allah insan aklı ve insan diliyle insana hitap etmiştir. Vahyin fikri içeriği Arap kültürünün ve Arap zihin dünyasının içindedir. Tevrattan, İncilden dini fikirler içerdiği gibi, Arap cahiliye döneminin doğru fikir ve fillerini de içerir. Başta Hz. Ömer olmak üzere Hz. Muhammed ve arkadaşlarının doğru görüp uyguladıkları fikir ve fiiller vahiy tarafından onanır.

Yani bir yere kadar size hak  veriyorum. Kendisi Arapça oluşundan hareketle evrensel olmayacağını söyleniyor.. Gerçekten de Tanrı, Araplara seslenmiştir. Arapça ile bütün insanlığa hitap etmemiştir. O günkü iletişim imkânlarını ve yabancı dil bilme oranını göz önünde tutarsak bu son derece doğaldır. Aksi, abes olurdu. Allah dini Arap olmayanlara yayma sorumluluğunu Araplara yüklemiştir.

Ancak Arap alimlerinin bunu ne kadar ilerlediklerini tartışabiliriz. Kanaatime göre Ortaçağ standartlarına göre bir şeriat oluşturabilmeyi başardılar. Ancak geleneğin katılığı ve taklidin yaygınlığı nedeniyle yeniçağa geçerken bu ortaçağ şeriatı aşılamadı. İslâm dünyasının her alanda yaşadığı krizin anlamı budur. Bugün ‘şeriat’ denince herkesin şuuruna üşüşenler bunun kanıtıdır.

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Sunumu yapan Davut Çevik, Kur'an'ı okumaya anlamaya ve yaşamlaştırmaya çalışan müslümanların, her zaman bir takım engellere muhatap olduğunu söyleyerek sözlerine başladı. Gerek geleneksel İslam anlayışı içerisinde, gerekse modernizmin dayatmalarıyla oluşmuş bazı düşüncelerin, Kur'an merkezli bir tasavvur ve hayat inşa etme çabalarının önünü tıkadığını söyleyen konuşmacı, tarihselcilik tartışmalarının da Batı'da ortaya çıkan, onun iç çelişkilerinden kaynaklanan ve İslami öze bir yabancılaşmayı ifade eden bir tartışma olduğunu belirtti.

Tüm yorum yetkisini elinde bulunduran kilisenin ve dogmalar içerisinde boğulan Hıristiyan teolojisinin, 16. y.y.daki reform hareketleriyle beraber dönüşüme uğradığını ve Kitab-ı Mukaddesteki, bilimsel verilerle çatıştığı görülen ayetlerin izah edilmesi noktasında, tarihselci ve hermenötik yaklaşımlardan bilimsel bir kılıf olarak yararlanıldığını belirten konuşmacı, Batı insanının bu şekilde inancı ile aklı arasındaki çatışmayı çözmeye çalıştığını söyledi.

Batı'da geliştiği şekliyle bu yaklaşımın, müsteşriklerce Kur'an'a da uygulanmaya çalışıldığını ifade eden Davut Çevik, tartışmanın oryantalist amaçlara hizmet ettiğinin Türkiye' deki bazı tarihselciler tarafından da kabul edildiğini söyledi. Batı hegomonyasının, ideolojik ve kültürel egemenliğinin, bilimsel ve teknolojik üstünlüğünün karşısında kimi müslümanların yenilmişlik duygusu içerisinde, savunmacı bir tavrı benimsediğini belirten konuşmacıya göre bu tavır, modernizmin dayattığı hayat tarzına karşı koyma noktasında bir direnç gösterememiş ve sonuçta Kur'an'ın hükümlerini tarihsel ve günümüzde uygulanamaz olarak görmüştür.

Tarihselcilik denildiğinde akla "yorumsal tarihselcilik" geldiğini ve bu noktada hermenötikten bahsedilmesi gerektiğini belirten sunucu, "yorumlama sanatı" anlamına gelen hermenötiğin; "bir metni anlamak için yazarının niyetini keşfetmek, bunun için de yazarı kuşatan tarihsel bağlamı ele almak gerektiği" şeklindeki görüşünün, tarihsellik-hermenötik ilişkisinin temelini oluşturduğunu söyledi. Bu noktada Schliermacher, Dilthey gibi hermenötikçilerin, "başarılı bir yorumcunun, yazarı ve eserini, yazarın kendisinden bile daha iyi anlayabileceğini" savunduğunu söyleyen konuşmacı, bu tarz yaklaşımların, Allah ile aramızdaki çok temel mahiyet farkından dolayı Kur'an için söz konusu olamayacağını ve Kur'an söz konusu olduğunda bu hermenötik yaklaşımın uygulama alanı bulamayacağını, bu düşüncenin Allah ile insanın yer değiştirmesi anlamına geleceğini belirtti.

İslam dünyasında Kur'an'a bu yaklaşımı uygulamaya çalışanın Fazlurrahman olduğunu söyleyen konuşmacı, onun günümüz tarihselciliğini temsil ettiğinin söylenebileceğini belirtti. Onun dışında, Hasan Hanefi, Nasr Hamid Ebu Zeyd, R.Garaudy ve M.Arkoun gibi isimlerinde kimi farklılıklarıyla beraber bu yöntemle Kur'an'ı kritik etmeye çalıştıklarını söyledi.

Fazlurrahman'ın, Kur'an'ın ahlaki yönü ile hukuki yönünü birbirinden ayırıp ahlaki değerlerini evrensel, hukuki değerlerini tarihsel gördüğünü belirten konuşmacı, bu tarz kategorik okuma yaklaşımlarının, modern dönemin bir hastalığı olduğunu, Kur'an'ın ahlakıyla, hukukuyla, ibadetiyle bütüncül bir hayat anlayışı sunduğunu, bunları birbirinden ayrı ve birbirine etki etmeyen alanlar olarak görmenin, yaşamımızın merkezine oturtmamız gereken "tevhid" prensibiyle çeliştiğini söyledi. Daha sonra Fazlurrahmanın Kur'an ayetleriyle ilgili bazı görüşlerinden örnekler vererek cevaplandıran konuşmacı, onun yorumlarının vahyi değil batılı değerleri merkeze aldığını ve onları belirleyen olarak gördüğünü ve bu noktada batı yüceltilirken vahyin edilgen bir nesneye dönüştürüldüğünü söyledi. Fazlurrahman'ın, vahyi, peygamberimizin zihninin bir ürünü yani peygamberimizin sözü olarak gören vahiy algısının da, vahiy olayını mecrasından çıkaran ve onu beşer sözüne indirgeyen bir yaklaşım olduğunu belirtti.

Tarihselciliğin kendisine geleneksel referanslar ararken, özellikle Hz. Ömer, Şatıbi, sebeb-i nüzul, nasih-mensuh gibi konulara vurgu yaptığını söyleyen sunucu, bahsedilen konuların ele alınış şekilleri itibariyle tarihselcilik tezine temel olamayacağını ifade etti.

Ömer Özsoy, H.Hanefi gibilerin ise Kur'an'ın tamamını tarihsel gördüğünü belirten konuşmacı, Hanefi'nin sadece Kur'an'ı değil tüm Allah tasavvurlarını da tarihsel gördüğünü ve Allah imajını insanın yarattığı bir imaj olarak gördüğünü ifade ederek şöyle devam etti "Hanefi, yaptığı antropolojik okumayla, vahyi, yukarıdan aşağıya, aşağıyı değiştirmek için gelen bir vahiy olarak değil, aşağıdan yukarıya doğru, aşağıdan belirlenen bir vahiy olarak ele alır ve seküler insan için serbest bir alan açarak etkin hale getirir ve böylece kalkınmanın önündeki engelleri (!) temizlemiş olur. Bu anlamda onun Kur'an ile kalkınma arasındaki ilişkiyi "doğal konsensus" olarak isimlendirmesi de yaklaşımını ele vermektedir."

Türkiye'deki tarihselcilerden Ömer Özsoy'un da Kur'an'ın tamamının tarihsel olduğu görüşünde olduğunu söyleyen konuşmacı şöyle devam etti: "Özsoy'a göre anlama sürecinde peşinde olduğumuz mutlak hakikat değil, tarihsel gerçekliktir. Yani Kur'an'ı anladığımızda hakikati değil, tarihsel gerçekliği elde etmiş oluruz. Çünkü Kur'an'da Allah'ın söyledikleri, O'nun bizden istedikleri değil, Hz. Muhammed'in çağdaşlarından istedikleridir. Yani Kur'an, müstakbel muhataplarını dikkate alarak inmemiştir. Elde mevcut haliyle çağımıza hitap etmemektedir. Onun tarihsel bağlamını gerekirse kendimiz kurgulayarak tekrar söz ortamına taşımalı ve günümüze hitap etmesini sağlamalıyız." Kur'an'ın anlaşılmasını tarihsel bağlama, onu anlamayı da gerekirse kendi kişisel kurgularımıza bırakan bir yaklaşımın insan hevasından beri kalamayacağını ve subjektiflikten hiçbir zaman kurtulamayacağını belirten konuşmacı, vahyin, tüm alemlere hitap ettiğini bizzat kendisinin, "O alemler için bir öğüttür" şeklindeki ayetlerinin ortaya koyduğunu söyledi. Konuşmacı şu sözleriyle sunumunu tamamladı.

Sonuç olarak değerleri toz duman eden, mutlak hakikat fikrini reddeden ve bu anlamda postmodernizm ve rölativizmle de ilişkili olan tarihselcilik tezi, insanın hevasını devreye sokan, Kur'an'ın mübin olma, hidayete erdirici olma, furkan olma gibi niteliklerini ve vakıayı dönüştürme hedefini ortadan kaldıran ve bu noktada egemen güçlerce de desteklenen bir yaklaşımdır. Oysa Kur'an'da vahyin tarihsel olabileceğine dair en ufak bir ima olmadığı gibi Kur'an, tarihin değişik kesitlerinden kuşaklardan bahsederken evrensel bir üslupla konuşmaktadır.

Bu anlayış, ilerlemeci bir mantıkla olaya yaklaşmakta ve Kur'an'ın burada bize nasıl uyacağının arayışını yapmaktadır. Kur'an metnine onun talep ettiği bir vasatta yaklaşılmamakta, "dinlemeyi" esas alan bir tutum takınılmamaktadır. Bir anlamda modern insanın her şeyi denetimi altında tutma isteği, vahyi de kuşatmakta ve Kur'an denetim altına alınmak istenmektedir. Bu tutum, Kur'an'da ifadesini bulan, kendi kendine yeten müstağni insanın tutumuna benzemektedir. Şu bilinmelidir ki Kur'an, akademik çevrelerin, bilgi-üretim mekanizmalarının, kullanışlı bir hammaddesi konumuna indirgenemez. Bu durum, Kur'an'ı, belirleyen, dönüştüren bir kitap olmaktan çıkarmakta ve belirlenen, dönüşen, edilgen bir nesne haline getirmekte ve Kur'an'a yönelen zihinleri bulandırarak Kur'ani uygulamanın sadeliğinden uzaklaştırmaktadır. Ve son tahlilde bu Kur'an'ın tahribi anlamına gelmektedir.

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Almanya'da, Frankfurt Goethe Üniversitesi'nde, "İslam'ın Manevi Mirası: Günümüzde Kuran" başlıklı bir sempozyum düzenlendi. Sempozyuma otuz ilim adamı katıldı. Çağdaş ve modernist Kur’ân okumaları değerlendirildi.

Üç gün süren sempozyumu, İslam Dini Vakıf Profesörlüğü ve İslam Araştırmalarını Teşvik Topluluğu (GEFIS) düzenledi. Programın açılış oturumunda Johann Wolfgang Goethe Üniversitesi rektörü Prof. Dr. Rudolf Steinberg ve Frankfurt Üniversitesi öğretim görevlisi Prof. Dr. Christian Troll'in yanısıra Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Mehmet Görmez'de bir konuşma yaptı.

Nasr Hâmid Ebû Zeyd Bildik Modernist Söylemi Tekrarladı

Programa Leiden Üniversitesi'nden katılan modernist ilahiyatçı Prof. Dr. Nasr Hâmid Ebû Zeyd, tebliğinde kendini tekrar etmeye başlayan modernist söylemin bildik yaklaşımlarını tekrarladı. Ona göre Müslümanlar, Kur’ân'ın metni yerine bu metinlerde verilmek istenen mesajın önemli olduğu bilincini asırlar önce kaybetmiş.

Nasr Hamid Ebu Zeyd

Faslı ilim adamı Prof. Dr. Taha Abdurrahman'ın ifadesiyle Kur’ân'ı/vahyi beşerileştirmeye, dekonsakre etmeye ve sekürlerleştirmeye çalışan modernist/reformist ilahiyatçı hattın öncü isimlerinden olan Nasr Hâmid Ebû Zeyd, Müslümanlar vahyin söylediğine değil; söylemek istediğiyle ilgilenirse ancak o zaman "Tanrı" ile iletişime geçebileceğini ancak Müslümanların bu canlı iletişimi bırakıp sadece metne yoğunlaştığını dolayısıyla Tanrı'yla iletişimi kaybettiklerini öne sürdü.

İlahiyatçı Prof. Ömer Özsoy'dan Spekülatif Cümleler

Ankara İlahiyat'ın modernist öncülerinden Prof. Dr. Özsoy ise "Anlaşılan Hz. Muhammed Kur’ân'ı yazılı hale getirmeyi kendi ödevi olarak görmedi" gibi spekülatif cümleleriyle ve İslâm ilim ahlakının tasvip etmediği tarzıyla sağduyulu katılımcıları şaşkına uğrattı. Özsoy'un tarzı yalnızca Müslüman dinleyicileri değil; Hıristiyan katılımcıları bile şaşkınlığa uğrattı. Özsoy'a göre Allah gerçekte yazılı bir metin istemiyormuş; aksine Allah, insanlarla olan "esnek iletişimini" korumak için Kur’ân metninin yazıya dökülmesine karşıymış.

Ömer Özsoy

"Müslümanlar’ın başından beri Kur'an'ı tarihi ve şifahi bir belge olarak gördüğünden ve algıladığından yola çıkıyorum" diyen Özsoy, şunları ekliyor: "Başka türlü olmasι da olanaksız görülüyor, çünkü ilk Müslümanlar, yani Kuran'ın hitap ettiği ilk insanlar, Kur'an'ı böyle yaşadılar; Peygamber'in yoldaşları olarak vahiylerin inmesini O'nunla birlikte yaşadılar. Vahiy, Mekke ve Medine devresi ayetlerini inceleyen bilim dallarını da , birinci ve ikinci kuşağa borçluyuz."

Özsoy'a göre Kuran'da anlatılmak istenen içeriğin yalnızca yüzde 10'u, Kur'an'ın ayetlerinde bulunabiliyormuş. Geri kalan kısım, tarihsel bağlamda yorum gerektiriyormuş. Dolayısıyla Özsoy Kur'an'ı ne ebediyen geçerli, ne de evrensel bir kitap olarak kabul ediyor.

Ayrıca bazı Oryantalistler Kur’ân-ı Kerim'in cem edilmesinin sanıldığı gibi İslâm'ın ilk asrında değil; çok sonraları gerçekleştiği gibi ilmî objektiviteden uzak değerlendirmelerde bulundular.

Sebeb-i Nüzûlü Tarihsellikle Aynîleştirmek

Bazı tebliğciler ise sebeb-i nüzûlü olgusundan yola çıkarak tarihselci ve hermeneutikçi yaklaşımın Kur’ân-ı Kerim'in anlaşılması için vazgeçilmez olduğunu ileri sürdü.

"C. Luxenberg'in Tezi İlmîlikten Uzak ve Keyfî"

Sempozyumda ayrıca "Kuran’ın Süryanca-İramî Okuma Biçimi: Kuran Dilinin Deşifre Edilmesi Üzerine Bir Katkı" başlıklı kitabın yazarı ve "Kuran, şimdiye dek sanıldığından çok daha fazla oranda Süryani-Hıristiyan unsurlarla dokunmuş bulunuyor.

Müslümanların kutsal metni, birçok yerinde Arap yorumcularca ya yanlış okundu ya da yanlış yorumlandı" şeklinde yaklaşımları olan ve bazı Türkiye ilahiyatçılarının yaklaşımlarına paralel değerlendirmelerin sahibiAlman Oryantalist, Christoph Luxenberg'in "Kur’an'ın Suriye-Arami biçimi" tezi de tartışıldı. Cambridge Üniversitesi'nden Daniel Birnstiel, Luxenberg'in çevirilerinin "keyfî" olduğunu ve Suriye-Arami kavramlarının Arap diline ne zaman girdiği konusunda çok az bilgiye dayandığını öne sürdü.

"Ankara İlahiyat Ekolü", Cizvit Papazı Prof. Dr. Felix Körner'i Bile Şaşırttı

Cizvit Teolog Prof. Dr. Felix Körner, Alman akademik çevrelerinin "Ankara Ekolü" temsilcisi olarak gördükleri Prof. Ömer Özsoy'u kıyasıya eleştirerek, "Özsoy'un Kur’ân'a tarihsel boyut kazandırma yönündeki çalışması, kitabı olan ilâhî bir dinin tefsiri olmaktan çıktı" dedi. Cizvit Teologa göre Özsoy'un Kur’ân çalışması, "herkesin kabul edebileceği, tarihsel açıdan allanıp pullanmış etik normlardan ibaret. Yani Kur’ân bir ahlâk kitabına indirgenmiş. Körner, ayrıca, dışarıdan gelen her reform girişiminin aslında Kur’ân'ın kendisinde var olan ıslahatçı potansiyeli yok ettiğini söyledi.

Prof. Dr. Felix Körner

Cizvit teolog Prof. Dr. Felix Körner Ankara'da yaşıyor ve Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde "Yeni Hermeneutik Kuramlar" konusunda çalışmalar yapıyor. Kendisi aynı zamanda Ankara-Ulus'taki Katolik kilisesinin papazı ve Katolik kilisesi diyalog sorumlusu. Geçtiğimiz günlerde rahip Felix Körner'in Diyanet İşleri Başkanlığı'nın hadis projesine danışmanlık yaptığı ileri sürülmüş, ayrıca Diyanet imamlarına "AB uyum" dersleri/seminerleri verdiği iddia edilmişti.

05-07 Haziran 2008 tarihlerinde gerçekleşen sempozyum programı şu şekildeydi: "Kur’ân Metninin oluşumu" başlıklı birinci oturumu Bonn Üniversitesi'nden Prof. Dr. Stefan Wild yönetti.

Nasr Hâmid Ebû Zeyd, "Şam'lı Yahya'nın Meydan Okuması ve Kelâmın Doğuşu" başlıklı bir tebliğ sunarak bildik modernist söylemi tekrar etti.

Tel Aviv Üniversitesi'nden Dr. Omar Hamdan'ın tebliğinin başlığı, "Kur’ân Ortografisinin (İmlasının) Ortaya Çıkışına Dair Yeni Yaklaşımlar"dı.

Frankfurt Üniversitesi'nden Prof. Dr. Ömer Özsoy'un tebliğinin başlığı, "Kur’ân'ın Oluşumuna Dair Müslüman Algısı: Eleştirel Bir Yaklaşım"dı. Ömer Özsoy da modernist tarihselci söylemin başat görüşlerini tekrarladı.

"Kur’ân ve Kur’ân Bilimleri Yorumları" başlıklı ikinci bölümün ilk oturumu Bamberg Üniversitesi'nden Prof. Dr. Rotraud Wielandt'ın başkanlığında başladı.

Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültes'inden Dr. Mustafa Öztürk, "Müteşabih Kavramı Bağlamında Klasik Tefsir Usûlü ve Ulûm-i Kur’ân’ın Aktüel Degeri Üzerine" başlıklı bir tebliğ sundu.

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden Prof. Dr. Ilhami Güler, "Günümüzde Kur'an Yorumu: Metinlerin Tefsirinden Olayların Teviline" başlıklı bir tebliğ sundu.

"Kur’ân Hermeneutiği" başlıklı üçüncü oturumun başkanlığını Berlin Free Üniversite'den Prof. Dr. Angelika Neuwirth yaptı.

Berlin Free Üniversite'den Nicolai Sinai'in tebliğinin başlığı "Spinoza ve Fazlurrahman Arasında: Tarihsel ve Eleştirel Metot Üzerine Bazı Mülahazalar" idi.

"Fundamantalizm ve Sekülerizm Kutupları Arasında Kur’ân Hermeneutiği" başlıklı tebliğin sahibi ise Selçuk Üniversitesi'nden Prof. Dr. Yasin Aktay'dı.

Markfield Üniversitesi'nden Dr. Abdullah Şahin'nin tebliğinin başlığı, "Çağdaş Kur’ân Hermeneutikleri Gelenek İmitasyonunun ve Batılı Yorumlama Çerçevesine Öykünmenin Ötesine Geçebilir mi? Kur’ân'ın Hermeneutik Anlayışı Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme" idi.

Ondukuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden Prof. Dr. Burhanettin Tatar'ın tebliğinin başlığı "Kur’ân Hermeneutiğinin İmkanları ve Sınırları" idi.

"Kur’ân'ın Estetik Deneyimi" başlıklı dördüncü oturuma Frankfurt Üniversitesi'nden Prof. Dr. Abdullah Takım başkanlık yaptı. Takım aynı zamanda "Kur’ân'ın Estetik Yönelimi ve Dua" başlıklı bir tebliğ sundu.


Kaynak: www.darulhikme.org.tr ve Qantara.de

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Bütün alemlerin, göğün, yerin ve arasındakilerin, bildiğimiz ve bilmediğimiz her şeyin Rabbi olan Allah; insanlık tarihinden günümüze kadar, dünya hayatında insanlara rehber olması için, kelamını, indirdiği kitaplarında bizlere bildirmiştir. Kelamının aslında insan tarafından yaşanabilirliğini ve yaşandıkça kalplerin bireysel olarak  huzur bulduğunu ve aynı zamanda toplumların da sosyal anlamda en  huzurlu ve mutlu seviyeye ulaşabildiğini göstermek için, kitaplarını hep insanlar arasından seçtiği nebiler, peygamberler aracılığı ile indirmiş; amacından saptırılan, raflara kaldırılan ayetlerini de hatırlatmak için her beldeye uyarıcılar, elçiler göndermiştir. Günümüzde; nankör ve günahkar olan insanın, şeytanın aldatmalarına kanarak tahrip edip, bozduğu ve amacından uzaklaştırdığı, yine Allah kelamı olan önceki kitapları tasdik eden ve Muhammed A.S. tarafından insanlara tebliğ edilen Kuran, 1400 seneden beri insanlığa indirilen son Allah kelamı olarak geçerliliğini korumaktadır ve kıyamete kadar koruyacaktır. Bütün alemlerin Rabbi olan Allah Maide suresinin 15 -19 ayetlerinde şöyle buyuruyor :

15. Ey Ehlikitap! Resulümüz size geldi. Kitap’tan saklamış olduklarınızın çoğunu size ayan-beyan açıklıyor; çoğundan da geçiyor. Şu bir gerçek ki, size Allah’tan bir ışık ve apaçık bir Kitap gelmiştir.
16. Allah, rızasına uyanları o Kitap’la esenlik ve barış yollarına iletir ve onları kendi izniyle karanlıklardan aydınlığa çıkarıp şaşmayan ve sapmayan dosdoğru yola kılavuzlar.
17. Yemin olsun ki, “Allah, Meryem oğlu Mesih’tir” diyenler küfre batmışlardır. De ki: “Allah; Meryem oğlu Mesih’i, annesini ve yeryüzündeki insanların hepsini helak etmek istese Allah’a karşı kimin elinde bir güç vardır.” Hem göklerin hem yerin hem de bunlar arasındakilerin mülk ve yönetimi Allah’ındır. Dilediğini yaratır. Allah her şeye Kadir’dir.
18. Yahudiler ve Hıristiyanlar dediler ki, biz Allah’ın oğulları ve sevgilileriyiz. De ki: “O halde niçin size günahlarınız yüzünden azap ediyor?” Hayır, siz de O’nun yarattıklarından birer insansınız. Dilediğini affeder O, dilediğine azap eder. Hem göklerin hem yerin hem de bunlar arasındakilerin mülk ve yönetimi Allah’ındır. Dönüş de Ona’ dır.
19. Ey Ehlikitap! Resullerin arası kesildiği bir sırada resulümüz size geldi; ayan-beyan açıklamalarda bulunuyor. “Bize ne müjdeci geldi ne uyarıcı” demeyesiniz. İşte müjdeci de geldi size, uyarıcı da. Allah her şeye kadirdir.

Ancak yine Allah’ın, Adiyat suresi, 6. ayetinde hatırlattığı gibi “İnsan, Rabbine karşı gerçekten çok nankördür.”  Gerçekten de, 600 yıl içinde İsa A.S., Allah’ın oğlu olan Rab olarak ilan edilerek, Allah’a karşı yapılabilecek en büyük günah olan, Subhan –her şeyden münezzeh- olan Allah’a ortak koşan insanoğlu, 1400 sene içinde, günümüzde Muhammed A.S.’ı da farkında olmadan hurafeler, bidatlar, uydurma hadisler ile Allah’a ortak koşar hale gelmiştir. Halbuki Allah, her müslümanım diyenin kabul ettiği Kuran’da, Bakara suresi 285. ayette müslümanların peygamberler arasında hiçbir ayrım yapmaması gerektiğini hatırlatıyor :

285. Resul, Rabbinden kendisine indirilene inanmıştır; müminler de. Hepsi; Allah’a, onun meleklerine, kitaplarına, resullerine inanmışlardır. Allah’ın resullerinden hiçbirini ötekinden ayırmayız. Şöyle demişlerdir: “Dinledik, boyun eğdik. Affet bizi, ey Rabbimiz. Dönüş yalnız sanadır.”

Allah’a ortak koşmakta sınır tanımayan insanlar, dualar adı altında Kuran’ı kaynak almayarak, çeşitli dua kitapları yazmışlar, bunları Arapça olarak da seslendirip, ayet seviyesine çıkarmışlar ve aynı zamanda duaları sayılar ile bütünleştirerek kutsallaştırmışlardır. Halbuki dua, insanın zayıflığını hatırladığı ve Subhan olan Allah’tan medet, çare aradığı bir yalvarıştır. Bu yalvarışların, sadece Allah’a yapılması ve araya aracıların, nesnelerin, sayıların katılmaması gerekir.

Mutlak hüküm, ilim ve hikmet sahibi olan Allah, yine insana bilmediklerini öğrettiği son ve kıyamete kadar geçerli olan kelamı Kuran’da, biz aciz insanlara dua etmeyi de öğretmiştir. Bunu Kuran’da biz insanlara verdiği misallerde çok açık olarak görmekteyiz. Bunu her okumayı bilen insanın da görmemesi için hiçbir sebep yoktur. Nitekim Allah, Alak suresi 1-5 ayetlerinde şöyle bir uyarı da, hatırlatmada bulunuyor :

1. Yaratan Rabbinin adıyla oku!
2. İnsanı embriyodan / ilişip yapışan bir sudan / sevgi ve ilgiden yarattı.
3. Oku! Rabbin en büyük cömertliğin sahibidir.
4. O’dur kalemle öğreten.
5. İnsana bilmediğini öğretti.

Bu ayetleri okuyan, her aklını kullanan insanın net olarak anlayabileceği gibi, insanın Allah’ın adı ile, yani insana bilmediklerini öğreten tek sahibi Allah’ın yardımını isteyerek, anlamasını kolaylaştırmasını nida ederek, Okuması gerekiyor.

Ben, günümüzde, dünyanın her yerinde, arapça olarak "bozulmamış" olarak kalmış kuranın Allah tafafından, nasıl 1400 senedir korunmuşsa (bu hem tarihsel, hem evrensel bir yaşayan ayettir), kıyamete kadar da korunacağına hiç şüphem yoktur.

Ancak, tarihte olduğu gibi, günümüzde de esas sorun, allah'ın kelamının saptırılması, araya aracılar sokulması, amacından uzaklaştırılmasıdır. Dolayısı ile, yine mutlak hüküm, ilim ve hikmet sahibi olan Allah her beldeye, kelamının doğru anlaşılmasını ve anlaşılmasından öte, doğru YAŞANMASINI örneklediği elçilerini göndermeye devam ediyor. Elçi demek, illa ki kendisine yeni kitap indirilecek demek değildir. Zira Kuran son kitaptır. Bu bir gerçektir. Bu gerçeği saptırmanın çeşitli yolları vardır, ancak bu eylem saptırmaktan öteye geçmez, sapanlarında sonu yine Kuranda açıklık ile ifade edilmektedir. Elçi, Allah dostu ise Allah'ın kelamını yaşayan ve yaşadıkça çevresindekilere, bu kelamın YAŞANABİLİRLİĞİNİ gösteren, yine aramızdan bizler gibi İNSANlardır. Bu canlı örneklerei çevresindekilerin kulak tıkayıp, görmezden gelmeleri ise, kendilerinin problemleridir. Elçilerin yegane görevi, yaşamak ve tebliğ etmektir. Mutlak Hüküm Allah'ındır.

Kuran, Allah kelamı, teorik değildir, sadece kağıt üzerinde yazılı değildir, geçmişten, kıyamete kadar yaşadığımız habitatta VUKUU etmeye devam etmiş ve edecektir. Bu ayetleri gözlemleyip, yorumlamak her insanın kalp gözünün açıklığı ile doğru orantılıdır.

"İhtinas sıradel mustakim" 

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

VAHİY VE TARİH

 Ömer Özsoy

Vahiy ve Tarih" denilince, �tarih' kelimesinin çağrışım dünyasının zenginliği nedeniyle pekçok şey akla gelmektedir. Bu tebliğde va­hiy-tarih ilişkisiyle, özelde Kur'an vahyinin içeriği ile olgusal durum arasındaki ilişki bağlamında ilgilenilecektir. Bu esnada, gerek bu çerçevedeki sorunlarımızın netleşmesine ve çözümüne yönelik katkıları, gerekse bu toplantının aynı zamanda bir Fazlur Rahman'ı anma toplantısı olarak düşünülmüş olması nedeniyle, sorunu Fazlur Rahman tecrübesi ekseninde tartışmamın isabetli olacağını düşündüm. Dolayısıyla, tebliğimde Fazlur Rahman'ın İslam-Çağdaşlık ikileminin çözümüne yönelik "İslami çağdaşlaşma" projesini, dayandığı �vahiy' ve �tarih' tasavvurları açısından değerlendirmeye çalışacağım.

 Kur'an vahyinin belli bir tarih diliminde gerçekleştiği ve buna bağlı olarak, sözkonusu tarih dilimiyle ve hitabın yönetildiği kültürel çevre ile sıkı sıkıya ilişkili olduğu muhakkaktır. Hz. Muhammed (as) aracılığıyla tebliğ edilen son vahyi içeren Kur'an metni incelendiğinde, verili duruma oldukça sınırlı ölçüde, ama son derecede köklü müdahalelerde bulunulduğu göz­lemlenmektedir. Yine, sözkonusu ilahi müdahalelere, Hz. Muhammed'in önderliğindeki İslami hareketin gerçekleştirdiği büyük değişim/dönüşüm karşılaştırıldığında, bu başarının ortaya çıkarılmasında vahyin yanısıra, beşeri katkıların da ihmal edilemez ölçüde etkinlik arzettiği farkedilmektedir. Vahyin bildirdiği ilahi talepler ve gösterdiği hedefler doğrultusunda, Hz. Muhammed'in önderliğinde ortaya konan bu pratiğe Fazlur Rahman �Sünnet' olarak isimlendirir.[1] Onun yalnızca Hz. Peygamber'in somut rehberliğiyle sınırlamadığı, ama mutlaka ilahi gözetim ve denetim altındaki bu peygamberi rehberliğe istinad ettirdiği Sünnet yorumuna, �Nebevi Sünnet'in ya­nısıra "Yaşayan Sünnet" boyutunu da katmış olması, belli ki, onun Sünnet'i, özünde dinamik bir sürec olarak algılamak istemesinden kaynaklanmakta­dır. Sünnet'e ilişkin bu yorumun, değişken ve ne yöne seyredeceği önceden belirlenmemiş, deyim yerindeyse, ucu açık bir tarih tasavvuru üzerine oturduğu açıktır. Fazlur Rahman'a göre değişim kaçınılmazdır.[2] Buna bağlı olarak, o Sünnet'i, Hz. Peygamber tarafından belirlenmiş standart bir davranış kalıbı olarak değil, Hz. Peygamber'in, -onun eğitimini almış­ seçkin arkadaşlarının ve onların yetiştirdiği Müslüman nesillerin, özetle İslam cemaatının değişen çevre koşullarına ve hayatın meydan okumalarına ��cevap verirken" dayandıkları ve aynı zamanda bu cevapların geliştirdiği bir gelenek olarak açıklama eğilimindedir.[3] Bu Sünnet yorumunun, Rahman�ın Kur'an'ın mahiyetine ilişkin tasavvurunun organik bir uzantısı olduğunu farketmek güç olmasa gerektir. Zira ona göre Kur'an'ın kendisi de, 7. yy. Arap Yarımadası'ndaki duruma verilmiş ilahi bir �cevap'tır.[4] Fazlur Rahman'ın algı dünyasında Sünnet ve vahiy arasındaki bu işlevsel paralellik yönünde bulundurulduğunda, onun şu vurgusu netleşmektedir: Sünnet yalnızca (Nebevi Sünnet olarak) vahyin buyruklarının ilk pratiği olmayıp, aynı zamanda (Yaşayan Sünnet olarak) vahyin misyonunun İslam cemaatı tarafından sürdürülmesinin de adıdır.

Fazlur Rahman'ın "Yaşayan Sünnet" yorumunun tarihsel gerçeklikle örtüşüp örtüşmediği tartışmasını[5] bir yana bırakarak, böyle bir soyutlamayla onun ne yapmaya çalıştığını anlamayı deneyecek olursak; bu girişimin, �değişim� olgusu ile vahyin içerik bakımından sınırlı oluşu arasındaki karşıtlıktan  kaynaklanan kadim soruna ( nedretu'n-nusûs ma�a tekâsuri'l-vaqâ�i�) bir çözüm arayışı anlamına geldiğini söyleyebiliriz. Sorun şudur: Hz. Peygamber'in vefatıyla birlikte vahiy kesilmiş, ama tarih sona ermemiştir; dolayısıyla, hayat yeni sorunlar üretmeye devam ettiği halde, bu sorunlar karşısında nasıl tavır takınması gerektiği konusunda İslam cemaati doğru bir ilâhi/peygamberi rehberlikten yoksun kalmıştır. Rahman'a göre, Sünnet'in Hadis'e indirgenmek suretivle dinamizminden soyutlanmasından[6] önceki dönemlerde İslam cemaati değişen çevre koşulları karşısında �bocalamaksızın' islami yaşambiçimleri/çözümler üretmede başarılı olagelmişlerdir; metaforik bir söyleyişe, Allah'ın ve Rasul'ün attığı adımların sürdürebilmişlerdir. Sünnet'in dinamik bir süreç olmaktan çıkarılıp metne (hadis) indirgenmesinden ve Hadis'in Kur'an'la birlikte kaynak metin ( nass )  olarak kullanılmaya başlamasından sonra ise, yeni durumlara karşı İslami tepki vermenin tek yolu olarak �kıyas' -o da çok sınırlı bir düzeyde- işletilmiştir.

Rahman'ın nassın sınırllılığına karşın olayların sınırsızlığı sorununa çözüm olmak üzere geliştirilen ve kıyasın işletilmesini de mümkün kılan "sebebin hususiliği hükmün umumiliğine engel teşkil etmez"[7] ilkesine alternatif olarak, kendi algılama biçimiyle ilk nesillerin uygulamalarına (Yaşsayan Sünnet) dikkat çekmek istediği söylenebilir.[8] Usulcülerin geliştirdikleri bu formül, nass'daki (Kur'an ve Hadis) hükümlerle kıyaslanamayacak -dolaysıyla Kur'an'ın indiği dönemdeki verili duruma bir şekilde indirgenemeyecek- yeni durumların zuhur edebileceğini yadsıyan bir tarih tasavvuru temelinde yükselmektedir. Rahman'ın tasavvuruna göre ise, Hz. Peygamber sonrası dönemde Kur'an'da ve Hz. Peygamber'in uygulamalarında bir makîsun �aleyh bulunamayacak yeni durumlar pekala zuhur edebilirdi ve nitekim etmişti de... Hz. Peygamber'in vefatıyla birlikte vahyin doğrudan yol göstericiliğin­den de mahrum kalmış bulunan İslam cemaati, yeni gelişmeler karşısında tavır belirlerken, doğal olarak, Kur'an metnini değil, vahyin rehberliği altında yaşadıkları tecrübeyi esas almışlardır. Pek çok örneğin yanısıra, özellikle Hz. Ömer'in, Kur'an'ın lafzi talimatına ters düşse bile, Kur'anî hedefin gerçekleşmesi için gerekli gördüğü adımları atma konusunda cesaretsizlik göstermemiş olması oldukça öğreticidir.[9] Bu noktada, Fazlur Rahman'ın doğrudan doğ­ruya Fıkıh Usulü'ne katkı önerisi olarak kabul edilebileceğini düşündüğüm şu vurgusu netleşmektedir: Kur'an'ın gösterdiği idealleri gerçekleştirmek, onun lafzî talimatını tatbik etmekle her hal ve kârda aynı şeyde değildir. Bu yüzdendir ki, nüfuz etmeye çalıştığımız bu algı dünyasına göre, Kur'anî mesajın, nüzul döneminden sonra veniden tarihe müdahil kılınabilmesinin tek yolu, İslam'ı yeniden canlı, dinamik bir geleneğe dönüştürmek, yani Yaşayan Sünnet'i ihya etmektir. Bu ise, teorik olarak, vahyin denetimi altındaki tecrübeden, yani nüzul döneminden sonra doğal olarak beliren �Kur'anî söylem' - �Kur'anî mesaj' ayrışmasının farkına varabilmeyi gerekli kılmaktadır.

Fazlur Rahman, Kur'an'ın lafzî talimati ile bu talimatların gözettiği ilkeler arasındaki ayrışmanın farkedilemeyişinin nedenlerini de tahlil etmektedir. Kuşkusuz, Ortaçağ boyunca hayatın modern zamanlarda olduğu kadar hızlı değişimler içermeyişinin, bu ayrışmanın algılanamayışında rolü olmuştur. Zira, nüzul dönemini izleyen dönemlerde İslam coğrafyasının siyasî, ictimaî, askerî, iktisadî vb. alanlarda çok köklü değişimlere sahne olmayışı ne­deniyle, nassın mantukundan çıkarılan veya kıyasla elde edilen hükümler büyük ölçüde İslam cemaatinin ihtiyaçlarına cevap veregelmiştir. Rahman, Kur'an'ın lafzî talimatını yerine getirmekle, aynı zamanda Kur'an'ın hedeflediği idealin yerine getirilmiş olacağı sanısının, bunun dışında bir sebebi­ne, Kur'anî söylemin doğasından kaynaklanan nedenine dikkat çekmekte­dir: Ku�anî genel ilkeler vermek yerine, somut çözümler getirmiş olması.[10] Böyle olunca, Kur'an'ın tikel dummlar için öngördüğü bu tikel hüküm­lerin bizzat kendileri, arkalarında yatan genel/evrensel hükümler/ilkelerle özdeş olarak algılanabilmiştir. Belki de, Kur'an'ın hitabı ile, bu hitapta iç­kin olan mesajın birbirinden ayırdedilmesine ilk fırsat veren, İslam cemaaının modernite tecrübesi olmuştur. Zira, "modernitenin değerleri ve kurumlarıyla Müslümanlar'ın yaşadıkları coğrafyayı da etki alanına alacak şekilde egemen olmasıyla birlikte, Kur'an hitabının, içinde yaşadığımız çağla hemen hiçbir konuda örtüşmediği farkedildi. O ne çağdaş kavramlarla konuşmakta, ne de çağdaş sorunları ele almaktaydı; dolayısıyla, dış dünyada onun hitabının birebir karşılıkları yoktu. Bu durum Müslümanlar'ı şöyle bir ikilemin kucağına itti: Kur'an'ın hitabı bu çağa yönelik olmadığına göre, Müslümanlar va Kur'an'a rağmen çağdaşlaşmayı ya da çağdas duruma rağmen Kur'an'a sadakati tercih etmek durumundadırlar. Kuşkusuz, Müslümanlar'ın bu soruna yönelik çözüm önerileri, yani modernite karşısındaki tepkileri, çok değişik açılardan ele alınarak, çok farklı tasnifler altında açıklanabilir nüanslar taşımaktadır. Bununla birlikte, şu anda üzerinde durduğumuz konu açısından gerçek ayrışmanın, �vahiy' (özelde Kur'an) ve �tarih' anlayışları düzleminde belirginlestiği kamsındayım. Zira, Kur'an'ı 7. yy.'a hapsetmek suretiyle onun mesajını tarihin içinde eritmekten başka birşeyi ürün vermeyen İslam-Çağdaşlık karşıtlığı tezini belirleyen, vahiy ve tarih hakkında sahip olunan tasavvurlar olmuştur" .[11]

Bilindiği gibi, Fazlur Rahman çagdaş Müslümanlar'ın bu sorun karşısındaki çözüm önerilerini belli dönemler halinde değerlendirmeye tabi tutmaktadır.[12] Bu esnada İslam-Çağdaşlık ikilemi karşısında sergilenen iki uç tutumla­ lalaik çağdaşçı ve katı muhafazakar tutumlarla da polemiğe girmektedir.[13] Onun muhafazakar müslümanlara ve laik çağdaşlara yönelik eleştirisi, her iki kesimin düşünüş biçiminin de, Kur'an'ın bugün tarihe müdahil kılına­mayacağını sonuç vermesidir. Bu değerlendirmeye bütünüyle katılıyor ve bunun sebebini, her iki kesimin de, olgusal olanı değer mevkiine yükseltmelerinde görüyorum: "Hiçbir otantik Müslümanın Kur'an'a sadakatten vazgeçmeyeceğini düşündüğümüzde, muhafazakar Müslümanların tutum­ları bize daha müslümanca görünse de, sonuçta her iki tutum da �olgusal'cı - muhafazakarlar �Asr-i Saâdet' olarak isimlendirdikleri tarihsel bir durumu çağdaşlar da �modern' olarak niteledikleri tarihsel bir durumu- değer ha­line getirmek gibi bir hatada birleşmektedirler. Bu iki aykırı mutlakçı ucun ittifak ettikleri nihai hüküm ise şudur: Kur'an bugün tarihe müdahil kılınamaz. Sonuçta, sekülerist çagdaşçı yaklaşım Kur'an'dan bağıimsız bir ye­nilenme modeli önerdiği, hatta Kur'an'ı değişimin önünde bir engel olarak gördügü; katı muhafzakar yaklaşım da, yenilenmenin Kur'an'dan kopmak olacağı gerekçesiyle her türlü yenilenmeye karşı çıktığı için, her iki tutum da "Müslüman kalarak yenilenme" formülü geliştirememişler, dahası, "Müslüman kalarak yenilenme"nin imkanına inanmamışlardır".

Fazlur Rahman ise, her iki durumu da kendi tarihsellikleri içerisinde algılama ve eleştirme eğilimindedir. Onun projesi, Müslüman kalarak çağdaşlaş-manın imkaınını varsayan yenilik yanlısı çizgiye bir katkı niteliği taşıdığı için, onun önerdiği modelin özgünlüğü, çağdaşlaşma yanlısı Müslümanlar'a getirdiği eleştirilerde gizlidir. Herşeyden önce belirtmek gerekir ki, onun en özgün yanı ve kaçınılmaz addettiği tutum, ahlaki bir öge olarak fikri dürüstlük ve ödünsüzlüktür; bu anlamda o gerçek bir radikaldir. Nitekim kendisi, pek çok selefini ve çağdaşını "ilkesiz yenilikçilik" adı altında toplaya­ bileceğimiz suskunluk, ikiyüzlülük, geleneği istismar ve eklektisizm gibi nitelemelerle ele almış ve eleştirmiştir. Fazlur Rahman'ın -yerine göre acımasız- eleştirilerine maruz kalan ilkesiz yenilik yanlısı Reformistler, sonuç itibarryla çağdaşlaşmayı mümkün ve meşru kılacak her türlü aygıta ve mal­zemeye başvurmuşlardır. Ne çağa, ne de geleneğe yönelik derin bir kavrayış ve eleştiriye sahip olduklari için, yeri geldiğinde bazı Kur'an pasajları­nın bile tarihselliğini kabul ederken, ihtiyaç duyduk-larında hiç çekinmeden ve sorgulamadan, amaçlarına denk düşen tarihsel bir uygulamayı gelene­ğin içinden çekip çıkarabilmekte ve önerdikleri modelin bir yerine monte edebilmektedirler.[14]

Sonuçta, muhafazakarlar sadece Kur'an'ın mesajını tarihin dışına itmekle laikler de bu mesajı tarihin içinde eritmekle yetinirken; reformistler, işi Kur'an metninin özgün anlamına tasallut noktasına kadar vardırmışlardır. Böyle bir yaklaşımla Kur'an'a herşeyi söyletmek mümkündür ve herşseyi söyleyebilen bir metin olarak algılandığı andan itibaren Kur'an'ın rehberliğinden sözetme imkanı da ortadan kalkar. Bu noktada, Fazlur Rahman'ın namusu gibi sarıldığı bir diğer hassasiyet alanına girmiş oluyoruz: Kur'an metninin özgün anlamı.

Fazlur Rahman, Yaşayan Sünnet'i yeniden güncelleştirmek suretiyle yeryüzünde Kur'an'ın gösterdiği hedefler doğrultusunda bir toplum oluşturmaya yönelik kendi önerdigi "İslami çağdaşlaşma" modelinin, yukarıda değini­len ve burada işaret etme imkanımız olmayan diğer sakıncalardan uzak tek çağdaş-laşma modeli olduğu kanaatindedir. Bu modelin temelinde, Kur'an'ı anlama ve yorumlama süreçlerinin birbirini izleyen iki ayrı süreç olduklarının kabulü yer almaktadır. Bu ayırım sayesinde Fazlur Rahman, bir yandan Kur'an hitabının keyfi anlam belirlemelerinin tasallutundan korunmasını, ama aynı zamanda bu lafzî delaletin ötesinde, başka durumlara taşına­bilir olan �mesaj'ın kavranabilmesini mümkün kılmanın peşindedir. Kısaca ifade etmek gerekirse, onun "ikili hareket" olarak nitelenen önerisi; bugünden Kur'an'ın indiği döneme giderek, herbir Kur'an pasajını kendi tarihselliği içerisinde anlamayı (anlama süreci) ve elde edilen anlam ile, ilgili ta­rihsel durum arasındaki ilişkiden hareketle, Kur'an'ın gösterdigi ideali tespit edip, kendi verili durumumuza karşı bu ideal doğrultusunda bir cevap vermeyi (yorum süreci) içermektedir.[15] Fazlur Rahman, bu ikinci sürecin, yani Kur'an'dan elde edilen ideallerin bugün nasıl pratize edileceği konu­suna ilişkin yorumların öznellik riskine açık olduğunu bütün açık yürekli­liğiyle teslim etmekle birlikte,[16] anlama sürecinde nesnelliğin imkanı konusunda ısrarlıdır. Ona göre, herbir Kur'an pasajı, indiği dönemde muhataplarına belli bir şey söylemiştir ve herhangi bir Kur'an yorumu meşruiyyet iddiasında bulunabilmek için, Kur'an'ın "söylemişs olduğu"ndan hareket et­mek zorundadır.[17]

Bu noktada onun öznelci yorumsamacılarla girdiği yüzeysel tartışmaya te­mas etmeye sanırım zamanımız elvermez.[18] Fazlur Rahman'ı bu tartışmada Gadamer'e karşı Betti'nin argümanlarını benimsemeye iten, Kur'an'ın ilk Müslüman nesil için ifade ettiği anlamın, (buna, Kur'an hitabının özgün anlamı diyebiliriz) tarihin her döneminde anlaşılması zaruretine olan inancıdır; bu zaruretin yerine getirilmesi ise, anlama sürecinde nesnelliğin imkanına bağlıdır. Sanırım, Fazlur Rahman'ı bu tartışmada saf tutmaya iten, İslam'ı bugüne taşımanm ilk adımı olduğunu düşündüğü "Kur'an hitabınıi kendi tarihselliği içinde anlama"ya imkan aralama iradesinden başkası değildir. Bu nedenle, onun projesi/önerisi üzerine fikir beyan ederken, bu konumunu gözardı etmenin haksızlık olacagı kanısındayım. Nesnelciliğe yö­nelik eleştirileri bütünüyle haksız bulmamakla beraber, "tarihin yeniden kurgulanmasının mümkün olmadığı, dolayısıyla bu suretle özgün anlamın tesbit edilmesinin boş bir hayal olduğu"[19] düşüncesi temelinde yükselen Fazlur Rahman (veya nesnellik) eleştirilerinin tamanın, aynı zamanda İslam geleneğinin asli bünyesine yönelik eleştiriler olarak değerlendiriyorum. Zira ictihâd'ın kendisi, Şari'in maksadının/Kur'an ifadelerinin özgün an­ lamlarının/nesnel anlamını (ma'nâ-i vaz'i ) �orada' durduğu ve �kesf' edilebileceği iddiası üzerinde varlık kazanan bir girişimdir.

Bu itibarla, Rahman'ın, tam da çok eleştirilen nesnelciliği ve tarihselciliği nedeniyle, gelenek içerisinde hareket ettiğini ve sonuçta getirdiği önerilerin ictihâd kurumunu güncelleştirmeye ve bu çabanın işlerlik alanını genişletmeyi hedeflediğini düşünüyorum. Bilindigi gibi, ictihâd, tarih boyun­ca/gelenekte -işaret edilmiş bulunan istisnalar dışında- nassın suskun kal­dığı alanlarda işletilmiştir. Rahman ise, bu kurumu, nassın konuştuğu alanda da işler kılmayı önermektedir.[20] Zira ona göre, Kur'an ve Sünnet�in ilgi­lenmediği yeni durumlar ve sorunların başgöstermesi imkanı şöyle dursun; esasen, Kur'an ve Sünnet her konuda son adımı atmış da degildir. Bu yüzden, Kur'an'ın ve Sünnet'in attığı adımları, Müslümanlar'ın atacağı yeni adımların izlemesi -Rahman'ın ifadesiyle Yaşayan Sünnet'in ihya edilerek yeniden işler kılınması- kaçınılmazdır. Müslümanlar'ın, onu hem islâmi geleneğin içinde kılan, hem de geleneğin egemen çizgisinden ayıran bu cür'etkar önerisini henüz bireysel bir tecrübenin ürünü olarak okuma eğiliminde olduklarını düşünüyorum. Kanaatimce, Fazlur Rahman tecrübesi, sonuçta müslüman (Allah'a teslim olmuş) bir bireyin çagdaş dünyada Allah'ın istediği/isteyebileceği �oluş' ve �duruş'un açık bir arayışını resmetmektedir; bu arayış birilerince paylaşıldığı sürece de, onun bu çabası, aynı zamanda bireysel bir tecrübeden fazla bir anlam ifade edecektir.

Kaynakça

Açıkgenç, Alparslan, "İslami Uyanış ve Yenilikçilik Düşünürü Fazlur Rahman'ın Hayatı ve Eserleri", İslami Araştırmalar IV (1990), s. 232-252.

Aktay, Yasin, "Objektivist ve Relativisit İradeler Arasında Kur'an'ı Anlama", Kur'an Sempozyumu (Bilgi V.), Ankara 1996, s. 51-62.

el-Amidî, el-İhkâm, Mısır 1387/1967.

Fazlur Rahman, "Allah'ın Elçisi ve Mesajı", Allah'ın Elçisi ve Mesajı: Makaleler I (çev. Çiftçi), Ankara 1997, s. 27-57.

__, "İslam, Sorunlar ve Fırsatlar", Allah'ın Elçisi ve Mesajı: Makaleler I, s. 79-103.

__, "İslami Çağdaşlaşma; Alanı, Metodu ve Alternatifleri" (çev. Bekir Demirkol), İslami Araştırmalar IV (1990), s. 311-320.

__, Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu (çev. Salih Akdemir), Ankara 1995.

__, İslam (çev. M. Dağ-M. Aydın), İstanbul 1981.

__, İslam ve Çağdaşlaşlık (çev. A. Açıkgenç-M.H. Kırbaşoğlu), Ankara 1996.

Özsoy, Ömer, "Kur'an ve Müslümanlar'ın Yenilenme Sorunu��, Değişim Sürecinde İslam (20-22 Nisan 1996, Ankara), Ankara 1997, s. 7-14.

Ünal, İsmail Hakkı, "Fazlur Rahman'ın Sünnet Anlayışı ve Yaşayan Sünnet Kavramı Üzerine", İslami Araştırmalar (Fazlur Rahman Özel Sayası) IV (1990), s. 285-294.