Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

"Yeni peygamberler ve mehdiler türeyecek"

İlk olarak oryantalistler tarafından ortaya atılan Kur'an-ı Kerim ile ilgili iddiaları İslam dünyasında ilk kez Suruş ileri sürmüyor. Müslüman dünyada bunu ilk dillerinden biri Pakistanlı düşünür Fazlurrahman olarak gösteriliyor. Fazlurrahman Kur'an üzerine benzeri iddiaları içeren bir kitap yazdığında Pakistan'daki ulema tarafından büyük tepki almış ve ülkesinden sürgün edilmişti. Mısırlı aydınlar Suruş'un Kur'an ile ilgili iddiaların son yıllarda daha revaç bulacağını açıklıyor. Dini ilimler konusunda büyük erimenin yaşadağına dikkat çeken Mısırlı aydınlar, yakın zamanda gelenek savunucuları arasından birçok mehdinin hortlayacağı gibi, modernist Müslümanlar arasında da birçok peygamber'in hortlayacağını ileri sürdü. Mısırlı aydınlar, "Modernist Müslümanlar ilham ve vahyin manasını karıştırıyor. Vahyin iniş şekilleri üzerinden hareket ederek çok yanlış çıkarımda bulunuyorlar. Bunlar peygamberin sahip olduğu bilgeye kendilerinin de sahip olabileceğini ileri sürerek kendi peygamberliklerini zımnen ilan ediyorlar." dedi.

Muhammed Ayetullah Tabar'ın makalesi için tıklayın:

Suruş ne demek istedi?

İlgili Makaleler:

Suruş�un röportajı için tıklayın

Dr. Ebubekir Sifil'in Suruş'a reddiyesi için tıklayın:

Abdülkerim Süruş: Modern bir savruluş (1)

 Selahaddin Çakırgil'in Suruş'a reddiyesi için tıklayın:

�Musteşrik�leri hatırlatan bir cür�etle Surûş, nereye?

Dr. Abdullah Nasri'nin Suruş'a reddiyesi için tıklayın:

Nübüvvet harmanını ateşe vermek (1)

Suruş ve Nasri arasındaki tartışmaların tümünü okumak için tıklayın:

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Fethullah Gülen, bazı açılardan İranlı düşünür, filozof Abdülkerim Süruş ile de karşılaştırıldı. Asıl ismi Hüseyin Hâc Feracullah Debbağ olan Abdülkerim Süruş, eczacılık, kimya, tarih ve bilim felsefesi tahsili yaptı. Gayri resmî olarak fıkıh, İslâm felsefesi ve kelâm dersleri de aldı. Muhammed Hasan Salih Ali Şah'a, yani Alişahî tarikatına intisap etti. Meşhur çağdaş müfessir ve filozof, Ayetullah Hüseyin Ali Tabatabaî'den çok etkilendi. İslâm felsefesinin üstünlüğüne o kadar inanmıştı ki, "Tüm dünya kanatlarımın altında" diyordu.

Süruş, İran devriminin hazırlayıcılarından Mutahharî, Behişti ve Şeriatî gibi âlimler ve aydınlarla da yakın temas halinde idi. Devrim önderi Ayetullah Humeynî'ye çok bağlıydı. Türkçe'ye Evrenin Yatışmaz Yapısı adıyla çevrilen ve 16. asır İran işrakî filozoflarından sayılabilecek Molla Sadra (Sadreddin Şirazî)'nın felsefesini ele aldığı Nahâd-i nâ-Ârâm-ı Cihan adlı eseri Humeynî tarafından çok beğenildi. Ayetullah Humeynî, devrimden sonra Süruş'u Kültür Devrimi Danışma Kurulu'na tayin etti. Süruş, bu arada Mevlânâ'nın şiiri üzerine konferanslar veriyor, Havza-yi İlmiye'de kelâm-i cedit okutuyordu. Süruş, zamanla devrim kadrosuyla anlaşamadı. Artık, geleneksel İslâm metafiziği karşısında modern sosyal bilimleri daha sağlam temelli görerek tercih ediyordu. Geleneksel İslâmî ilimlere insan menşeli olarak bakıyor, onları modern bilimlerden farklı değerlendirmiyordu. Çalışmaları zamanla hermenötik, bilim felsefesi, "dinî bilginin evrimi" gibi konular üzerinde yoğunlaştı. Dinî bilginin, her bilgi dalı gibi bir bilgi dalı olup, herhangi bir kudsiyete sahip bulunmadığını iddia ediyordu. Bu sebeple, ulemadan büyük tepki gördü.

Abdülkerim Süruş'u tanımak için, düşüncesinin temelini oluşturan iki görüşünü kendi cümleleriyle vermek ve bir tavrına dikkat çekmek yeterlidir: Süruş, şöyle yazar: "Tektipçiliğe, taklide, fıkhın ve fakihin kutsallığına saygı duyuyorsun; ben ise imanın, özgürlüğün, inceliğin, inanç ve iradenin çevikliğinin renkliliğini ve çok boyutluluğunu takdir etmeni rica ediyorum." Bu sözler, ilk bakışta fıkhı donmuş kurallardan ibaret sayanlara haklı bir tepki olarak algılanabilir. Oysa, kendisine "Şiî İslâm'ın Luther"i denilen Süruş, genel düşünce yapısı içinde, dini fıkhî yanından âdeta mahrum ve dolayısıyla inanç noktasında korunmasız bırakmaktadır.

Süruş'u tanımak için ikinci çok önemli donemiz, onun felsefesinin temelini oluşturan şu değerlendirmesidir: "Fıkhın daralması ve genişlemesi realist bir teoridir ki, bir şeyi, o şeyi kavramaktan ayırır. İdealizm bir şeyin zihindeki ve hariçteki varlığını birbirinden ayrı görmezken - çünkü zihni ve gerçekliği aynı kabul eder - realist epistemolojinin asgarî şartı, nesne ile onu bilmeyi birbirinden ayırmaktır."

Süruş'un, Kant ile Karl R. Popper çizgisine yakın "eleştirel realist filozof" olarak değerlendirilmesine sebep olan bu görüşü hiç de yeni ve bize yabancı değildir. Onun bu temel kalkış noktası, aslında Mutezile'ye aittir. Bu Mutezilî düşünceye göre bir şey, evvelemirde, yani kendisi ve insandan bağımsız olarak ne ise odur ve onu bilmekten farklıdır. Dolayısıyla bilgi bilenden, değer onu değerlendirenden, ibadet âbidden bağımsızdır. Mutezile'ye göre, meselâ namaz kılarız, fakat onun evvelemirdeki kendi olan keyfiyet ve mahiyetini yakalayamayız; bu sebeple de, hiçbir zaman tam manâsıyla namaz kıldığımız söylenemez. Tamamen vesveseye açık bu düşünceye karşı Ehl-i Sünnet, "Namazın evvelemirdeki keyfiyeti ne olursa olsun, namazın gerekli şartlarını yerine getirmekle namaz kılmış oluruz." der. Süruş'un benimsediği bu Mutezilî görüş, İslâmî ilimlere ve dine uygulanınca, elbette dinî ilimlerin dayandığı gerçekten bilinebilir, objektif ve herkesi bağlayıcı bir hakikat kalmayacak, her dinî bilginin değeri bilenle özdeşleşecek, onun İlâhîlik vasfı ortadan kalkacak ve her bilgi, tamamen izafî hale gelecektir. Böylece, din adına da ortada mutlak değerlerden çok şahsî yorumlar kalacaktır. Tarihselciliği dine uygulamaya yol açan görüş, yine bu görüştür. Nitekim Süruş, "Dinî ilim, başka her ilim gibi, dini bilmeyi temsil eder. Yani bilenin bilgisinden ibarettir." diyerek, dinî ilim adına her şeyi yoruma indirger.

Carroll'un çalışmasının önemi

Süruş'u tahsil yıllarındaki tavır ve düşüncelerinden bu noktaya getiren ana faktör, İran devrimini başarısız görmesidir. O, başarı adına ölçü ve verili gerçek kabul ettiği modern durumlar, olgular, modern siyasî sistem ve düşünce ile geleneksel İslâm arasında beraberlik kuramamış, dolayısıyla İslâm'ı da suçlayamayacağı için, onu yoruma indirgeme yoluna gitmiştir. Meşhur Oliver Roy'u, "siyasal İslâm'ın bitip, post-İslâmcılığın başladığı" iddiasını seslendirmeye ve "post-İslâmcılığı da siyasî İslâm'ın başarısızlığından türemiş bir tür lâiklik" olarak tarif etmeye sevk eden, Süruş'taki bu değişimdir.

Neo-Selefîliğe dayalı İslâmcılık, mevcut durumları ve İslâm'ın kendine has yolunu, aksiyon çizgisini nazara almadan, su üstüne bina kurma girişimi gibi bir İslâm devleti, siyaseti, ekonomisi hedefine yönelmiş ve temelsiz bir idealizm sergilemiştir. Süruş ise, dinin özellikle hayata yansımasında izafîliği öne çıkarmış, ulemanın otoritesine muhalefet ederken, elbette kendisinin de dahil olduğu yeni bir otorite sınıfı üretmiştir.

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Kuşkusuz bu soruyu “vahyin niteliği nedir?” biçiminde sormamız gerekirdi. Fakat vahiy dönemi kapandığına ve artık o dönemin kayda geçmiş belgesi olarak elimizde bir kitap (metin) bulunduğuna göre mecburen soruyu “Kur’an nasıl bir kitaptır?” şeklinde sormak zorundayız.
 
Kur’an’ın, okunan vahiy olmaktan “kitap”a dönüşmesiyle ne tür anlam ve bağlam kaymalarına uğradığı işin ehlinin malumudur. İslam kültür tarihinde “Kur’an ilimleri” sahasını ortaya çıkaran da büyük ölçüde bu anlam ve bağlam kaymalarını inceleyen disipline ihtiyaç duyulmuş olmasıdır.
 
Vahiy tecrübe edilirken sözkonusu bile olmayan “hareke” sorunu bile, tek başına, “vahiy”den “kitap”a dönüşmenin yarattığı krizin boyutuna ilişkin fikir verebilir.
 
Tayyip Erdoğan’ın belediye başkanlığı sırasında İstanbul’u küresel entelektüel sermayenin cazibe merkezi haline getiren faaliyetlerimiz sırasında Türkiye’yi tanıştırmaktan hep gurur duyduğum büyük düşünür Abdulkerim Suruş, çevirisini yayınladığımız söyleşisinde özlü biçimde dile getirdiği görüşleriyle Kur’an üzerine çok önemli bir tartışma başlattı.
 
Tartışma İran’da ünlü dinadamlarının da katılmasıyla alevlenmiş görünüyor. Önümüzdeki günlerde bu tepkileri de fikritakip.com’da yansıtacağız.
 
Yakın dostluğumuz bulunan Suruş, özel sohbetlerimizde de dile getirdiği bir görüşünde 90’ların başında şu soruyu soruyordu:
 
Kur’an nasıl bir kitaptır? Sâmit mi, nâtık mı?
 
Suruş’un bu sorusunun İran’da dinadamlarının denetiminde işleyen kendine özgü cumhuriyet rejimini ve dinî demokrasiyi yakından ilgilendirdiğine kuşku yok. Suruş bu soruyla aslında dinin siyasi idaredeki (hatta toplumdaki) rolü üzerine çok temel bir soru yöneltmiş oluyordu.
 
Kur’an eğer nâtık (konuşan) bir metinse; kendi sözünü söyleyen, hükümlerini bildiren ve talimatlarını yönelten bir kitap olacaktır. Ama bu durumda metni konuşturacak bir kesime ihtiyaç vardır. O kesim de dinde uzman kişiler, yani dinadamları olmalıdır. Bu yönüyle meselenin sadece İran’la da ilgili olmadığı görülüyor. İslami gelenekte dinin yorumlanmasında ulemanın yeri, Kur’an’ın nâtık (konuşan) ya da sâmit (suskun) bir kitap olmasına göre anlam kazanacaktır.
 
Kur’an eğer nâtık (konuşan) değil de sâmit (suskun) bir kitapsa ve ancak sorulan sorulara cevap veriyorsa her tarihsel dönemin ve her kültürel havzanın, hatta tek tek her bireyin, sorduğu soruya göre kendi cevabını alacağı bir metin olacaktır.
 
Değişik arkaplanlar, bilgi ve deneyimler, kaygı ve meraklar vs.’den beslenen sorulara farklı cevaplar alınması Kur’an’ın sâmit (suskun) bir kitap olması halinde doğal karşılanacakken, nâtık (konuşan) bir kitap olması halinde gayri meşru bile görülebilecektir.
 
Vahyin niteliği tartışmasını gündelik hayatın gereklerine taşıyan bu mecraya dikkat edilmelidir.
 
Bu pencereden bakıldığında klasik ilahiyatçıların, kelamcılar veya fıkıhçılar arasındaki ilahiyat tartışmasından ibaret sandıkları tarihsel pek çok münakaşanın gerçekte dinin en temel konuları üzerine öne sürülmüş kritik anlamlara haiz fikirler olduğu açıkça görülür.
 
Geçmişteki ulemanın neden vahyin niteliğini tartıştığını, neden Kur’an’ın lafzının vahiy olup olmadığını tartışma konusu yaptığını, neden Kur’an’ın yaratılmış mı (mahluk), yoksa yaratılmamış mı olduğunu tartıştığını, Kur’an’da kullanılan kelimelerin yerine başka kelimelerin de geçebileceğine ilişkin onlarca delil sıraladıklarını (mesela yedi okuyuş meselesi) vs. gibi konular, dini hayatın ve düşüncenin biçimlenmesinde doğrudan etkileri olacak tartışma başlıklarıdır.
 
Fakat galiba bu tartışmalara yeniden bu gözle bakmadan önce yönteme (usûl) ilişkin farklı görüşlerin mümkün olabileceğini savunan yaklaşımlara kulak vermek gerekiyor.
 
Teknik tabirle “usûlde içtihad”, bu konuları sadece kelam ve fıkha dair entelektüel tartışma saymamayı, o tartışmalardan alınacak sonuçların düşünce evreninde yol açması muhtemel değişim ve bunun tezahürleri üzerine kafa yormayı sağlayabilir.
 
Şu halde vahyin niteliği üzerine yapılan tartışmaları incelerken öncelikle ortaya konan sorular, aktarılan rivayetler ve yürütülen tartışmaların iklimine bakmakta yarar vardır. Bu sayede aynı tartışmaları bugün tekrar ele alırken tartışmanın taraflarının gayri meşru önermelerle ortaya çıkmadıklarına ikna olabiliriz.
 
Sözgelimi Hz. Ömer’in İnşirah suresini farklı bir kelime ile okumasını veya hırsız için öngörülen cezayı kıtlık döneminde uygulamamasının anlamını, yahut Abdullah b. Ömer’in Felak ve Nas surelerini (Muavvizeteyn) Kur’an’dan saymamasını, Buhari’de bazı sahabilerin mevcut Kur’an mushafına giren surelerden başka ayetlerin de bulunduğu veya filan surenin daha uzun olduğu yönündeki itirazlarına ilişkin rivayetleri vs. geçmişin din konusundaki algı biçimine ilişkin önemli toplumsal veriler sayıp konuyu dinîlik, din dışılık tartışmasına dönüştürmemeliyiz.
 
Yukarıda sıraladığımız ilginç örnekler, klasik usûlle ele alınıp rivayetlerin kuvvetli olup olmadığı tartışmasına dönüştürüldüğü içindir ki o tartışma başlıklarını, aslında dinin temel konularının tartışılabileceği imkanlar olmaktan uzaklaştırmış olabiliriz.
 
Oysa bakılması gereken, zayıf bile olsa bu rivayetlerin muteber hadis kitaplarına girebilmiş olması, o rivayetlerin halk arasında dolaşıyor bulunması ve buna rağmen ulemanın veya halkın o tür yaklaşımlara tepkiyle yaklaşmamasıdır.
 
Bu açıdan bakıldığında bugün Suruş’un Hz. Peygamber’in vahiydeki rolü üzerine söyledikleri, aslında geçmişte tekraren söylendiği halde sırf ilahiyat veya entelektüel tartışma sanıldığı, yahut somut bir bağlama oturtulup dinin temel ilkeleriyle ilişkisi kurulamadığı için fark edilememiş çok önemli bir bahsi önümüze koymuş oluyor.
 
Buna en güzel örnek hiç kuşku yok Kur’an’ın yaratılmış (mahluk) olup olmadığı ile ilgili tartışmadır.
 
Klasik ilahiyatçılara göre bu tartışmanın arkasında Hıristiyan kelamcılarla yapılan bir tartışma vardır ve Müslüman kelamcılar, “Tanrının sözü” olan İsa’nın yaratılmış olmasıyla kıyaslanan “Allah’ın sözü” Kur’an’ın yaratılmamış olduğunu savunmuşlardır.
 
Oysa neresinden bakılırsa bakılsın Kur’an’ın yaratılıp yaratılmadığı meselesi, ilahi metnin ebedi ve ölümsüz olup olmadığı, ya da bugünkü söyleyişle, tarihsel mi olduğu ile ilgilidir. Öte yandan tartışmanın bir diğer yanında da, Kur’an sözlerinin (lafız) vahiy mi olduğu, yoksa muhtevanın Rasulullah’ın kalbine indirildikten sonra onun sözcüklere dönüşmesinin Peygamber’e mi ait olduğu meselesi vardır.
 
Mesele, Kur’an’ı modern hayata uyumlu hale getirmek değil şüphesiz. Fakat bütün zamanlara sözü olan vahyi tarihsel bir döneme sıkıştırıp o tarihsel dönemin bütün zamanlar için geçerli olduğunu iddia etmek acaba Kur’an mesajıyla bağdaşıyor mu?
 
Böyle bir tartışmanın İran’da yapıldığında heyecanlandırıcı etkilere yol açmasının nedeni, dinin toplumsal ve siyasal alanların birincil öğesi olmasındandır. Yaşayan bir siyasi sistemde ve dine göre yönetilmeye çalışılan bir toplumda bu tür tartışmaları yapmak da izlemek de bilimsel merakı fazlasıyla kışkırtan bir durum oluyor ister istemez.

www.fikritakip.com